Để giải quyết "khủng hoảng lượng tử" của bitcoin, phe bảo thủ và phe cấp tiến đã tranh cãi kịch liệt.

Tranh cãi về vấn đề nâng cấp luôn là "món đặc sản" của cộng đồng Bitcoin, và lần này chủ đề là "có nên lo lắng về máy tính lượng tử hay không".

Tác giả: Eric, Foresight News

Chắc hẳn những độc giả quan tâm đến công nghệ tiên tiến đều đã phần nào nắm được tiến triển của máy tính lượng tử trong năm nay. Cũng giống như AI, "cuộc cách mạng công nghệ" này đã được nhắc đến suốt nhiều năm và cuối cùng đã có bước đột phá trong năm nay. Nói một cách đơn giản, máy tính lượng tử năm nay đã vượt qua được các vấn đề vật lý để bước sang giai đoạn giải quyết các vấn đề kỹ thuật, trở thành bước ngoặt chuyển giao từ phòng thí nghiệm sang thương mại hóa. Năm nay cũng được Liên Hợp Quốc chỉ định là Năm Quốc tế về Khoa học và Công nghệ Lượng tử.

Đột phá công nghệ là một tin tốt, nhưng tin xấu là máy tính lượng tử lại liên quan đến sự sống còn của Bitcoin. Khi năng lực tính toán đạt đến một ngưỡng nhất định, khóa công khai được phơi bày trên mạng có thể bị máy tính lượng tử tính toán ra khóa riêng tư, điều này có thể gây ra đòn chí mạng cho Bitcoin.

Nếu như trước đây, các cuộc thảo luận về máy tính lượng tử còn dừng lại ở mức "liệu nó có ảnh hưởng đến Bitcoin hay không", thì năm nay, vấn đề đã phát triển thành "chúng ta nên làm gì". Cộng đồng Bitcoin luôn tranh luận nảy lửa về các vấn đề lớn, từ mở rộng block, Lightning Network cho đến nâng cấp Taproot, lần nào cũng tranh cãi kịch liệt, và lần này cũng không ngoại lệ.

Điều thú vị là, trọng tâm của cuộc tranh luận lần này không phải là giải pháp nào tốt hơn, mà là mức độ coi trọng vấn đề. Xét về các cuộc tranh luận trước đây đều nhằm mục đích làm cho Bitcoin tốt hơn, còn lần này liên quan đến sự sống còn, phe cấp tiến cho rằng những người lãnh đạo Bitcoin quá lạc quan, nếu không chú trọng và nhanh chóng đưa ra giải pháp thì có thể sẽ không kịp và gây ra tổn thất không thể cứu vãn; trong khi phe bảo thủ lại cho rằng mọi người đang làm quá lên, Bitcoin từ trước đến nay luôn có lối thoát, lần này cũng không ngoại lệ.

Khác với các cuộc thảo luận trước, lần này một số nhân vật lớn đã nâng tầm tranh luận lên thành vấn đề văn hóa cộng đồng, và chỉ ra một cách thẳng thắn: hiện nay cộng đồng Bitcoin đã trở nên không thể chịu nổi những lời chỉ trích.

Phe cấp tiến: "Hoàng đế chưa vội, thái giám đã lo"

Đại diện cho phe cấp tiến là Nic Carter, nhà sáng lập kiêm đối tác sáng lập của Castle Island Ventures. Là nhà phân tích tài sản mã hóa đầu tiên của Fidelity và là nhà sáng lập VC đầu tư mạnh vào các dự án hệ sinh thái Bitcoin, phát ngôn của Nic có trọng lượng nhất định trong cộng đồng Bitcoin.

Điều Nic lo lắng không phải là các nhà phát triển Bitcoin không thể đưa ra giải pháp, mà là dựa trên kinh nghiệm quá khứ: nếu không hành động ngay, Bitcoin có thể sẽ không kịp hoàn thành nâng cấp chống lượng tử trước khi máy tính lượng tử trưởng thành.

Nic cho biết, nhiều công ty máy tính lượng tử dự đoán vào giữa những năm 2030 sẽ chế tạo được máy tính lượng tử hoàn chỉnh và có khả năng mở rộng. Cơ quan tiêu chuẩn chính thức của chính phủ Mỹ - NIST đã khuyến nghị các cơ quan chính phủ các nước nên dần loại bỏ các giải pháp mã hóa dễ bị tấn công bởi lượng tử như ECC256 trước năm 2030, và hoàn toàn ngừng phụ thuộc vào chúng trước năm 2035.

Đáng chú ý là, đây chỉ là dự đoán, các công ty tư nhân rất có thể sẽ không công bố toàn bộ tiến triển của họ, rồi bất ngờ một ngày nào đó tuyên bố đã đạt được đột phá lớn, giống như AI vậy. Nic cho rằng, đối mặt với mối đe dọa không thể dự đoán này, các nhà phát triển Bitcoin nên hành động ngay lập tức.

Việc không chắc chắn về thời điểm đột phá công nghệ chỉ là một trong những lý do khiến Nic cảm thấy cấp bách, lý do thứ hai là việc cộng đồng Bitcoin đạt được đồng thuận về giải pháp chống lượng tử và cách di chuyển số Bitcoin đang gặp nguy hiểm sẽ là một vấn đề lớn cần nhiều năm thảo luận.

Nic cho biết, năm xưa nâng cấp SegWit và Taproot mất lần lượt hai và ba năm từ đề xuất đến kích hoạt, còn nâng cấp "hậu lượng tử" rõ ràng phức tạp hơn nhiều, thay đổi công nghệ mã hóa cốt lõi của giao thức sẽ làm thay đổi gần như mọi khía cạnh của hệ thống, bao gồm cả cách người dùng tương tác với hệ thống. Ngoài ra, nếu thực sự tiến hành nâng cấp, vậy phải xử lý thế nào với những địa chỉ đã "ngủ yên" nhiều năm? Đóng băng số Bitcoin trong đó, hay mặc kệ để hơn 1,7 triệu Bitcoin đã "mất" này cuối cùng rơi vào tay người khác?

Những vấn đề này ai cũng có thể nghĩ ra sẽ tốn rất nhiều thời gian, chưa kể còn phải dành đủ thời gian để càng nhiều người càng tốt biết rằng cần chuyển Bitcoin sang địa chỉ mới. Nic tính toán, để hoàn thành tất cả những việc này cần khoảng 10 năm, nếu máy tính lượng tử thực sự sẽ có đột phá trong 10 năm tới, thì việc nâng cấp chống lượng tử của Bitcoin phải bắt đầu ngay từ bây giờ.

Điều Nic thực sự lo lắng không phải là các nhà phát triển Bitcoin không hành động, mà là sự thờ ơ này xuất phát từ văn hóa phát triển quá thận trọng đến mức bệnh hoạn. Nic cho rằng, để không mang lại rủi ro không thể dự đoán cho Bitcoin, các lựa chọn nâng cấp của Bitcoin mang màu sắc ý thức hệ rất mạnh, tức là cố gắng không phụ thuộc vào bất kỳ thư viện bên thứ ba nào và hạn chế các chức năng bao gồm cả ngôn ngữ kịch bản. Từ năm 2017 đến nay, Bitcoin chỉ có hai lần nâng cấp lớn, đều đi kèm với rất nhiều tranh cãi và chia rẽ, điều này càng chứng minh cho phong cách bảo thủ đến mức không muốn Bitcoin thay đổi.

Phe bảo thủ: Tôi biết bạn rất sốt ruột, nhưng hãy bình tĩnh

Trước những chỉ trích của Nic, Adam Back - đồng sáng lập công ty phát triển Bitcoin Blockstream, người phát minh ra cơ chế PoW - dường như rất bình thản, ông thẳng thắn bình luận dưới bài viết của Nic trên X rằng Nic hoặc là không hiểu gì về công việc của họ, hoặc là cố tình gieo rắc nỗi sợ hãi.

Adam cho biết, Blockstream đã tích cực tham gia nghiên cứu ứng dụng PQ (hậu lượng tử), nhưng đây không phải là việc đơn giản như viết một BIP rồi đẩy một "giải pháp chữ ký PQ" là xong. Blockstream tập trung vào phân tích tính phù hợp của nó và trước tiên tối ưu hóa các giải pháp dựa trên hàm băm cho các lĩnh vực cụ thể. Ngoài ra, trong đội ngũ của Blockstream cũng có người đã đóng góp vào việc chứng minh tính an toàn của SLH-DSA (Stateless Hash-Based Digital Signature Algorithm, thuật toán chữ ký số dựa trên hàm băm không trạng thái, là một trong những tiêu chuẩn mật mã hậu lượng tử do NIST công bố vào tháng 8 năm 2024), vì vậy họ hoàn toàn có thể giải quyết vấn đề này.

Adam cho biết, điều họ cần làm bây giờ là xác định một giải pháp chống lượng tử an toàn và bảo thủ, nếu vội vàng chọn một giải pháp cuối cùng bị chứng minh là không an toàn thì thiệt hại còn lớn hơn. Adam cho rằng lý do Nic hành động như vậy một phần là vì các nhà phát triển Bitcoin rất kín tiếng, không chia sẻ nghiên cứu của họ trên mạng xã hội nên Nic không biết tiến triển mới nhất, ngoài ra Adam còn ám chỉ Nic muốn lợi dụng việc này để gieo rắc nỗi sợ hãi.

Bài viết của Nic trên X thực ra là bản tóm tắt của báo cáo nghiên cứu dài hơn 20.000 từ. Cách Adam phản bác mà dường như chưa đọc báo cáo đã khiến Nic nổi giận, ông đáp trả gay gắt thái độ kiêu ngạo kiểu "tinh hoa" này và yêu cầu Adam hãy đọc xong rồi hãy nói chuyện.

Khách quan mà nói, câu trả lời của Adam dường như có phần né tránh trọng tâm, ông không trả lời trực tiếp nếu máy tính lượng tử thực sự có đột phá trong 10 năm tới thì liệu Bitcoin có kịp giải quyết vấn đề này hay không, mà chỉ nhấn mạnh rằng họ đã có tiến triển và không thể hành động vội vàng. Có người trong phần bình luận cũng bày tỏ quan điểm tương tự, người dùng X tên BagOfWords cho biết: "Vấn đề là, nếu họ sai, Bitcoin sẽ nhanh chóng có khả năng chống lượng tử; nhưng nếu bạn sai, chúng ta sẽ phải hành động vội vàng, lúc đó nỗi sợ hãi thực sự sẽ bùng phát, và nỗi sợ hãi thực sự còn tệ hơn cả cảm giác lo lắng. Thực tế tốc độ di chuyển cũng rất chậm."

Adam trả lời rằng "nỗi sợ hãi ngắn hạn sẽ mang lại rủi ro nghiêm trọng hơn". Chúng ta không rõ cái gọi là rủi ro ở đây là rủi ro về giá cả hay lo ngại rằng nỗi sợ hãi ngắn hạn sẽ khiến các nhà phát triển vội vàng chọn một giải pháp chống lượng tử chưa được kiểm chứng đầy đủ, nhưng câu trả lời này thực sự khiến người ta cảm nhận được sự "kiêu ngạo" mà Nic đề cập.

Tuy nhiên, lo lắng của Adam cũng không phải là không có lý. Dù máy tính lượng tử đã bước vào giai đoạn kỹ thuật, nhưng cuối cùng nó sẽ phát triển đến mức nào vẫn chưa có một bức tranh rõ ràng. Nếu lúc này vội vàng cập nhật một giải pháp chống lượng tử nào đó, nếu cuối cùng bị chứng minh là không hiệu quả hoặc "dùng dao mổ trâu giết gà", thực sự sẽ phát sinh thêm nhiều vấn đề. Chúng ta không thể biết liệu các nhà phát triển Bitcoin không cảm thấy cấp bách là do tự tin vào công nghệ hay vì lý do nào khác, nhưng thái độ "làm sớm" của Nic rõ ràng phù hợp hơn với cảm xúc phổ biến của số đông.

OG trong ngành: Văn hóa cộng đồng Bitcoin thực sự có vấn đề

Hai nhân vật trên chỉ là đại diện cho hai phe, còn về chủ đề này, hai bên đã tranh luận trên nhiều nền tảng suốt gần một năm. Hasu - cố vấn của Flashbots, Lido và Stakehouse, nhà nghiên cứu OG trong lĩnh vực tiền mã hóa - đã nhân dịp tranh luận giữa hai bên để chỉ ra vấn đề cốt lõi hiện nay của cộng đồng Bitcoin.

Hasu trong bài viết trên X đã mô tả vấn đề này như sau: Văn hóa Bitcoin lâu nay đảm bảo các quy tắc cốt lõi của nó không bị thay đổi dễ dàng, nhưng văn hóa này theo thời gian đã biến thành "từ chối thay đổi".

Bitcoin tồn tại hai rủi ro lâu dài, một là "khủng hoảng lượng tử", hai là vấn đề mô hình kinh tế chuyển sang dựa vào phí sau khi phần thưởng block liên tục giảm. Hasu thừa nhận, hiện tại ông cũng không chắc hai rủi ro này có thể được giải quyết ổn thỏa hay không. Nguyên nhân sâu xa, Hasu cho rằng văn hóa hình thành lâu dài của Bitcoin đã khiến việc nói "Bitcoin có vấn đề" hay thậm chí chỉ nói "Bitcoin có thể cải thiện ở một số khía cạnh" trở thành điều không đúng đắn về mặt chính trị.

Dù không nói rõ nguyên nhân, nhưng theo suy đoán của tác giả, văn hóa này bắt nguồn từ việc Bitcoin bị giới chính thống xa lánh trong thời gian dài ở giai đoạn đầu, và khi được công nhận, nhiều "tín đồ" lâu năm đã tạo ra một văn hóa gần như tôn giáo trong cộng đồng. Văn hóa này khiến Bitcoin được thần thánh hóa vô hạn, thậm chí không thể dung nạp bất kỳ lời chỉ trích nào, ở một mức độ nào đó cũng là sự giải tỏa bệnh lý sau nhiều năm bị dồn nén.

Hasu tiếp tục giải thích rằng, văn hóa cực đoan khiến những người theo chủ nghĩa tiến hóa dần dần dễ được cộng đồng công nhận và có tiếng nói, còn những đề xuất táo bạo, cấp tiến ngày càng ít. Thậm chí trong cuộc thảo luận về khủng hoảng lượng tử, nhiều người chuyên môn cũng cho rằng đó là "nói quá", còn những người thực sự mô phỏng hậu quả có thể xảy ra và tìm kiếm giải pháp thì rất hiếm. Mô tả này rất phù hợp với thái độ mà Adam thể hiện.

Đối với vấn đề này, giải pháp mà Hasu đưa ra cũng rất hợp lý. Ông cho rằng, trước hết sự "cứng nhắc" của văn hóa Bitcoin nên là một chiến lược chứ không phải một niềm tin, chiến lược này cũng có thể duy trì tính trung lập cao, nhưng cũng cần thiết lập một "kế hoạch khẩn cấp", tức là khi xuất hiện rủi ro thực sự đe dọa, cần cho phép mức độ chỉ trích, nghi ngờ nhất định mà không bị lên án, cũng như có thể huy động bao nhiêu nguồn lực để ngay lập tức triển khai công tác phòng vệ.

Cuối cùng, Hasu cho rằng, giả vờ như không có rủi ro đuôi dài không thể làm Bitcoin mạnh hơn, mà chỉ làm suy yếu khả năng ứng phó khi rủi ro đuôi dài không còn chỉ tồn tại ở lý thuyết. Hiện tại, điều cộng đồng Bitcoin nên làm là điều chỉnh văn hóa: làm sao để vừa duy trì sự thận trọng, vừa có thể ứng phó linh hoạt khi cần thiết.