Giá coin giảm, cá voi bán tháo rời thị trường, nhìn từ cuộc chiến giành quyền kiểm soát Aave để thấy bế tắc trong quản trị DeFi

Tác giả: Jae, PANews

Khi tiêu chuẩn quản trị của thị trường DeFi va chạm với lợi ích thương mại thực tế, một cuộc đấu tranh tàn khốc quyết định "ai là chủ nhân" đang diễn ra bên trong giao thức cho vay hàng đầu Aave.

Là đầu tàu của thị trường DeFi, Aave không chỉ quản lý khoảng 34 tỷ USD tài sản mà còn được coi là hình mẫu về quản trị on-chain. Tuy nhiên, vào tháng 12 năm 2025, Aave lại rơi vào cuộc khủng hoảng niềm tin nghiêm trọng nhất kể từ khi thành lập tám năm trước.

Cuộc tranh cãi này không phải là ngẫu nhiên. Ngòi nổ ban đầu chỉ là một khoản phí front-end không mấy nổi bật, nhưng lại bất ngờ kích hoạt hiệu ứng domino, dưới sự thúc đẩy của hàng loạt sự kiện then chốt, cuối cùng đã đẩy ông lớn cho vay Aave lên đầu sóng ngọn gió.

Đây không chỉ đơn thuần là cuộc tranh giành lợi ích, mà còn xé toang một vết nứt, phơi bày mâu thuẫn căn bản và nhạy cảm nhất của lĩnh vực DeFi: Dưới câu chuyện phi tập trung, rốt cuộc ai mới là người quyết định giữa đội ngũ sáng lập nắm giữ mã nguồn và thương hiệu, và cộng đồng DAO sở hữu token quản trị?

Đây không chỉ là khủng hoảng của riêng Aave, mà sự kiện này còn đặt ra một câu hỏi cấp bách cho toàn bộ thị trường DeFi: Trong quá trình giao thức trưởng thành, làm sao cân bằng động lực thương mại của đội ngũ phát triển với quyền lợi quản trị của người nắm giữ token?

10 triệu USD "không cánh mà bay", Aave Labs bị cáo buộc tước đoạt quyền lợi cộng đồng

Ngọn nguồn của cuộc nội chiến quản trị Aave bắt đầu từ một lần cập nhật tối ưu hóa kỹ thuật.

Ngày 4 tháng 12 năm 2025, Aave Labs thông báo sẽ thay đổi nhà cung cấp dịch vụ hoán đổi tài sản trên front-end chính thức (app.aave.com) từ ParaSwap sang CoWSwap, với lý do giá tốt hơn và bảo vệ chống MEV.

Tuy nhiên, những thay đổi về tài chính sau đó lại không được công bố đầy đủ trong thông báo. Đại diện cộng đồng EzR3aL đã truy vết dữ liệu on-chain và phát hiện ra rằng, sau khi thay đổi, phí phát sinh từ giao dịch của người dùng không còn chảy vào kho bạc công cộng của DAO nữa, mà chuyển sang một địa chỉ do Labs kiểm soát. Theo ước tính dựa trên dữ liệu lịch sử, khoản lợi nhuận hàng năm "biến mất" này lên tới 10 triệu USD.

Lãnh đạo cộng đồng Aave, Marc Zeller chỉ ra: Đây là một hình thức tư hữu hóa tài sản thương hiệu một cách ngầm. Labs đã lợi dụng công nghệ và giá trị thương hiệu được DAO tài trợ phát triển để trục lợi cho riêng mình, phá vỡ thỏa thuận niềm tin lâu dài.

Nhà sáng lập Aave, Stani Kulechov lại cho rằng: Đây là sự phân định giữa giao thức và sản phẩm. Ông giải thích, giao thức Aave được xây dựng bằng smart contract thuộc sở hữu của DAO, còn sản phẩm front-end app.aave.com cần chi phí vận hành và bảo trì cao thì quyền lợi thương mại nên thuộc về Labs, đơn vị xây dựng. Khoản phí trước đây chảy về DAO chỉ là "quyên góp tự nguyện". Quan điểm này thách thức nhận thức truyền thống của cộng đồng DeFi, rằng token nên nắm bắt toàn bộ giá trị kinh tế phát sinh từ hệ sinh thái giao thức.

Logic của Stani trong mắt cộng đồng chẳng khác nào một cuộc tước đoạt chủ quyền. Front-end là cửa ngõ và điểm kiểm soát lưu lượng quan trọng nhất đối với người dùng, nếu lợi nhuận của nó có thể bị Labs đơn phương giữ lại, thì liệu các dự án như Aave V4, stablecoin GHO và Horizon RWA trong tương lai có gặp tình trạng tương tự không? Trong trường hợp này, cam kết về giá trị mà token quản trị AAVE mang lại có thể chỉ còn là tờ séc trắng.

Đọc thêm: Doanh thu hàng năm mất hàng triệu USD gây tranh cãi quản trị, Aave Labs bị cáo buộc "đâm sau lưng" DAO

Mâu thuẫn nội bộ leo thang, đề xuất DAO muốn thu hồi quyền sở hữu thương hiệu

Khi các cuộc đàm phán ôn hòa không đạt được đồng thuận, phe cấp tiến trong cộng đồng bắt đầu áp dụng chiến lược đối đầu cực đoan. Ngày 15 tháng 12, một đề xuất quản trị mang tên "kế hoạch thuốc độc" do người dùng tulipking đưa ra, với ba yêu cầu cực kỳ mạnh mẽ:

1. Chuyển giao tài sản bắt buộc: Yêu cầu Labs chuyển giao vô điều kiện toàn bộ mã nguồn, quyền sở hữu trí tuệ (IP) và thương hiệu cho DAO, nếu không sẽ khởi kiện pháp lý.
2. Tịch thu cổ phần và chuyển thành công ty con: Đề xuất DAO phải nắm giữ 100% cổ phần của Labs, biến công ty độc lập thành công ty con sở hữu hoàn toàn bởi DAO, nhà sáng lập và nhân viên chuyển thành nhân viên của DAO.
3. Truy thu lợi nhuận quá khứ: Truy thu toàn bộ lợi nhuận front-end phát sinh từ việc sử dụng thương hiệu Aave trước đây từ Labs và hoàn trả về kho bạc.

Quả bom này tuy bị tạm gác lại do vấn đề thủ tục, nhưng ý đồ răn đe đã đạt được, cho thấy cộng đồng có khả năng và sẵn sàng dùng phiếu bầu quản trị để thâu tóm ngược đội ngũ phát triển không hợp tác.

Dưới bóng đề xuất cực đoan, cựu CTO Aave Ernesto Boado đã đưa ra một đề xuất mang tính xây dựng hơn mang tên "Giai đoạn 1 - Quyền sở hữu", phát động chiến dịch thu hồi chủ quyền: thu hồi các tên miền như aave.com; thu hồi các tài khoản mạng xã hội chính thức như X, Discord; thu hồi quyền kiểm soát kho mã GitHub.

Boado thẳng thắn, phi tập trung thực sự phải bao gồm cả phi tập trung "tài sản mềm". Ông đề xuất thành lập một pháp nhân do DAO kiểm soát để nắm giữ các tài sản thương hiệu này, từ đó có quyền truy cứu trong phạm vi pháp luật truyền thống, đánh dấu DAO đang cố gắng tiến hóa từ một tổ chức bỏ phiếu on-chain lỏng lẻo thành một "thực thể chủ quyền số" có định nghĩa pháp lý và tài sản thực tế.

Token giảm giá, cá voi bán tháo rời đi, Labs đơn phương thúc đẩy bỏ phiếu gây bất mãn

Khi quản trị rơi vào nội chiến, thị trường thứ cấp bắt đầu "bỏ phiếu bằng chân". Dù tài sản khóa trong giao thức trị giá 34 tỷ USD không biến động rõ rệt, nhưng giá token AAVE liên quan trực tiếp đến lợi ích người nắm giữ lại giảm liên tục hơn 25% trong hai tuần.

Ngày 22 tháng 12, cá voi lớn thứ hai nắm giữ AAVE đã bán tháo rời đi, từng tích lũy 230.000 token AAVE ở mức giá trung bình 223 USD, nhưng trong hỗn loạn quản trị đã bán sạch ở mức giá khoảng 165 USD, ước tính lỗ trên sổ sách tới 13,45 triệu USD. Sự rút lui của cá voi là tuyên bố tiêu cực về tình trạng hỗn loạn quản trị hiện tại của Aave, đồng thời là nghi ngờ sâu sắc về khả năng nắm bắt giá trị trong tương lai: Nếu lợi nhuận có thể dễ dàng bị tước đoạt, mô hình định giá token trước đây cũng sẽ mất hiệu lực.

Thêm vào đó, Labs đã đơn phương đẩy nhanh đề xuất lên giai đoạn bỏ phiếu Snapshot mà không có sự đồng ý của tác giả gốc Boado, khiến cộng đồng phản đối mạnh mẽ, nhiều đại diện chỉ trích hành động này vi phạm quy trình quản trị thông thường.

KOL crypto 0xTodd chỉ ra hai vấn đề: 1) Ngày bỏ phiếu được đặt từ 23-26 tháng 12, trùng dịp nghỉ lễ Giáng sinh nên khả năng tham gia bỏ phiếu sẽ giảm; 2) Hiện tại, đề xuất của Boado vẫn đang ở giai đoạn thảo luận, thông thường một bài thảo luận cần 3-6 tháng trao đổi và tối ưu liên tục mới vào giai đoạn bỏ phiếu.

Nhưng Stani lại trả lời rằng, việc bỏ phiếu cho đề xuất ARFC mới hoàn toàn phù hợp với khung quản trị, bỏ phiếu là cách tốt nhất để giải quyết vấn đề và cũng là con đường quản trị cuối cùng. Điều này cho thấy tinh thần đúng quy trình của DAO lại mâu thuẫn với chủ nghĩa hiệu quả của Labs.

Nhìn ở góc độ khác, tuyệt đối đúng quy trình cũng có thể bóp nghẹt hiệu quả. Nếu phần thưởng thương mại của đội ngũ phát triển bị tước đoạt hoàn toàn, động lực của Labs để nâng cấp giao thức V4 sẽ giảm rõ rệt. Nếu quản lý thương hiệu qua DAO, nếu gặp tranh chấp pháp lý mà thiếu người chịu trách nhiệm trực tiếp, phản ứng sẽ chậm và có thể khiến thương hiệu bị cơ quan quản lý phong tỏa.

Tính đến hiện tại, phiếu ủng hộ chỉ chiếm 3%, tình hình nghiêng hẳn về một phía. Cộng đồng có thể lại bước vào vòng lặp "đề xuất—bỏ phiếu", thậm chí rơi vào vòng luẩn quẩn. Thực tế, Aave đã lãng phí rất nhiều thời gian khi rơi vào thế bế tắc quản trị.

Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng niềm tin này nhiều khả năng chỉ là vấn đề giai đoạn, cũng là "lễ trưởng thành" mà Aave với tư cách là đầu tàu DeFi phải trải qua.

Nhiều thành viên DAO kỳ cựu cho rằng, ngay cả hình mẫu quản trị on-chain như Aave cũng suýt bị chia rẽ, có lẽ mô hình quản trị DAO vốn không khả thi, nhưng việc nội bộ Aave có thể diễn ra tranh luận minh bạch, gay gắt và cân sức như vậy đã chứng minh mức độ phi tập trung quản trị rất cao. Năng lực tự hiệu chỉnh tập thể này chính là giá trị của quản trị phi tập trung.

Bước ngoặt quan trọng hơn đến từ phía quản lý bên ngoài. Ngày 20 tháng 12, SEC Hoa Kỳ đã kết thúc cuộc điều tra kéo dài bốn năm mà không có bất kỳ hành động thực thi nào đối với Aave. Điều này được hiểu rộng rãi là cơ quan quản lý ngầm chấp nhận mô hình quản trị phi tập trung cao như Aave.

Giữa cơn bão, nền tảng cơ bản của Aave vẫn rất vững chắc. Nhà sáng lập Stani không chỉ liên tục phản hồi chất vấn, cá nhân còn mua thêm tổng cộng 15 triệu USD AAVE, chịu khoản lỗ trên sổ sách hơn 2 triệu USD, đồng thời công bố chiến lược "ba trụ cột" để tập hợp lại sự đồng thuận và niềm tin cộng đồng. Tuy nhiên, hành động này của Stani cũng bị cộng đồng nghi ngờ là cố ý tăng quyền biểu quyết cá nhân. Dù vậy, chỉ tăng ảnh hưởng của Labs trong quản trị vẫn chỉ là giải pháp tạm thời, không giải quyết tận gốc vấn đề.

Tiến hóa quản trị, tổ chức lai có thể là con đường tái cấu trúc lợi ích

Khi sóng gió tiếp diễn, một lộ trình tiến hóa quản trị có thể sẽ xuất hiện: Aave có thể chuyển mình từ một giao thức on-chain đơn thuần thành một "tổ chức lai".

Quay lại nội dung đề xuất mới nhất, mô hình mà Boado đưa ra thực chất là tái định nghĩa mối quan hệ hai bên trên ba phương diện.

1. DAO nắm giữ chủ quyền: Không chỉ sở hữu smart contract mà còn sở hữu thương hiệu, tên miền, nhãn hiệu và kênh phân phối người dùng;
2. Labs là nhà cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp: Labs không còn hưởng lợi với tư cách "chủ sở hữu" mà là nhà cung cấp dịch vụ hàng đầu được DAO ủy quyền. Phí front-end mà Labs thu được phải dựa trên ủy quyền của DAO và có thể cần xác định tỷ lệ chia sẻ với DAO để bù đắp chi phí phát triển và hỗ trợ giá trị token;
3. Quản trị theo hợp đồng: Tất cả phân phối lợi ích không còn dựa trên "quyên góp tự nguyện" mà dựa trên thỏa thuận dịch vụ on-chain.

Thực tế, tranh cãi này rất giống với sự kiện năm 2023 khi Uniswap Labs thu phí front-end khiến cộng đồng bất mãn. Cuối cùng, Uniswap đã đạt được đồng thuận với cộng đồng bằng cách xác định rõ quyền thương mại của Labs và sự phi tập trung ở tầng giao thức.

Aave có thể sẽ tiến xa hơn, khi cố gắng giải quyết tận gốc vấn đề "ai là chủ thương hiệu" thông qua đề xuất "Giai đoạn 1—Quyền sở hữu". Nếu đề xuất này được thông qua trong tương lai, mọi động thái thương mại của Labs đều phải được DAO ủy quyền ở cấp độ quy trình, từ đó chấm dứt hoàn toàn khả năng "tư hữu hóa ngầm".

Khó khăn của Aave là mâu thuẫn phổ biến mà mọi giao thức phi tập trung đều gặp phải. Thị trường rốt cuộc cần một "sản phẩm" hiệu quả nhưng có thể tập trung, hay một "giao thức" phi tập trung nhưng có thể kém hiệu quả? Điều này không chỉ liên quan đến ranh giới quyền hạn của token quản trị, mà còn quyết định hướng phát triển của DeFi.

Hiện tại, cuộc thử nghiệm DeFi trị giá hơn 30 tỷ USD này đang ở ngã ba đường, hướng đi tương lai sẽ dần hé lộ qua từng lần bỏ phiếu on-chain.