Ngân hàng trung ương và Bitcoin: Bên trong thử nghiệm lưu ký tiên phong của Ngân hàng Quốc gia Séc

Trong một thời gian dài, mối quan hệ giữa các ngân hàng trung ương và bitcoin luôn đầy nghi ngờ và do dự. Mặc dù nhiều cơ quan tiền tệ đã từng cân nhắc phát hành tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương, nhưng rất ít nơi thực sự xem xét việc nắm giữ bitcoin như một tài sản dự trữ. Tuy nhiên, Ngân hàng Quốc gia Séc đã khởi động một dự án thí điểm để thử nghiệm việc lưu ký trực tiếp bitcoin, động thái này đã hoàn toàn thay đổi cục diện — nó có thể định hình lại nhận thức của chúng ta về quản lý tài sản chủ quyền trong thời đại số.

Để hiểu ý nghĩa của tiến triển này, CoinRank đã phỏng vấn nhà phân tích Lucien của Trezor, người đã theo dõi thị trường bitcoin và sự phát triển của tự lưu ký trong thời gian dài. Lucien sống tại Prague, có hiểu biết sâu sắc về hệ sinh thái bitcoin của Séc, và ông đã đưa ra những quan điểm độc đáo về lý do tại sao động thái của Ngân hàng Quốc gia Séc (CNB) lại quan trọng, cũng như tác động của nó đối với chính sách tiền tệ tương lai và chủ quyền tài chính.

Phương pháp sandbox vận hành

“Điều này không giống như những gì nhiều tiêu đề báo chí ám chỉ,” Lucien làm rõ ngay khi bắt đầu cuộc trò chuyện. “Ngân hàng Quốc gia Séc không ngay lập tức đưa bitcoin vào dự trữ chính thức. Họ đã tạo ra một cái gọi là sandbox vận hành — một danh mục đầu tư thử nghiệm trị giá 1 triệu đô la Mỹ, bao gồm bitcoin, một stablecoin USD và một khoản tiền gửi ngân hàng được mã hóa.”

Ông giải thích rằng môi trường kiểm soát này có mục đích cụ thể: xây dựng năng lực nội bộ trước khi cam kết lớn hơn. “Môi trường sandbox cho phép ngân hàng trung ương có được kinh nghiệm thực tiễn từ lưu ký và quản lý khóa, đến tuân thủ chống rửa tiền, kế toán, cũng như thanh toán và kiểm toán on-chain,” Lucien trình bày chi tiết. “Đây là cách học thông qua thực hành, hoàn toàn khác với các cuộc thảo luận lý thuyết đã thống trị giới ngân hàng trung ương trong nhiều năm.”

Khi được hỏi về thời điểm của động thái này, Lucien chỉ ra một nghịch lý thú vị. “Chỉ mười tháng trước khi Ngân hàng Quốc gia Ý khởi động dự án thí điểm này, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương Châu Âu Christine Lagarde đã tuyên bố dứt khoát rằng không một ngân hàng trung ương nào trong Hội đồng Thống đốc ECB sẽ dính líu đến bitcoin. Thế nhưng bây giờ, chúng ta lại thấy một quốc gia thành viên đang làm điều đó.” Ông dừng lại một chút, rồi bổ sung, “Sự lệch pha này cho thấy sự khác biệt quan trọng giữa các cơ quan tiền tệ về đổi mới và quản lý rủi ro — một số vẫn phản đối về mặt ý thức hệ, trong khi những nơi khác sẵn sàng thử nghiệm.”

Lucien chỉ ra rằng động thái này rất phù hợp với chiến lược tổng thể của Thống đốc Ngân hàng Quốc gia Séc Aleš Michl. “Michl đã công khai thảo luận về tiềm năng của bitcoin trong đầu tư dài hạn, và đã dẫn dắt ngân hàng đa dạng hóa dự trữ, bao gồm mua vàng với số lượng lớn. Danh mục đầu tư thử nghiệm này thực chất là ý tưởng của ông ấy từ tháng 1 năm 2025, thể hiện một triết lý được cân nhắc kỹ lưỡng, chứ không phải phản ứng thụ động trước áp lực thị trường hay cảm xúc công chúng.”

Bitcoin như một tài sản vô danh

Trong cuộc thảo luận của chúng tôi, bitcoin thường được gọi là “vàng kỹ thuật số”. Khi được hỏi về sự so sánh này, Lucien đáp: “Tôi nghĩ nhận định này về cơ bản là chính xác, nhưng cũng có một số khác biệt quan trọng. Điều cốt yếu là phải hiểu bitcoin như một tài sản vô danh, tương tự như vàng, giá trị chủ quyền của nó đến từ quyền sở hữu trực tiếp, chứ không phải quyền đòi hỏi đối với một tổ chức khác.”

Ông so sánh điều này với dự trữ ngoại hối truyền thống: “Nguyên tắc vận hành của dự trữ ngoại hối hoàn toàn khác. Cuối cùng, chúng là quyền đòi hỏi đối với một hệ thống chính phủ khác, điều này không thể tránh khỏi rủi ro chính trị. Bitcoin và vàng thì không có rủi ro này, vì các tổ chức có thể trực tiếp lưu ký chúng.”

Khi được hỏi liệu bitcoin thực sự có ưu thế hơn vàng không, Lucien trở nên hào hứng hơn. “Về mặt vận hành thực tế, bitcoin có thể vượt trội hơn vàng. Vàng cần kho lưu trữ, bảo hiểm, vận chuyển vũ trang và kiểm định — tất cả đều mang lại chi phí lớn và hậu cần phức tạp. Bitcoin chỉ cần quản lý khóa cẩn thận, nhưng một khi tổ chức nắm vững kỹ năng này, an toàn tài sản và hiệu quả chuyển giao sẽ được nâng cao đáng kể. Thanh toán chỉ mất vài giờ thay vì vài tuần, và cấu trúc chi phí cũng hoàn toàn khác biệt.”

Ông cũng nhấn mạnh một lợi thế then chốt khác: “Tính minh bạch vốn có mà bitcoin cung cấp là điều vàng không thể sánh được. Ví dụ, El Salvador chia sẻ lượng bitcoin nắm giữ của mình theo thời gian thực trên blockchain, bất kỳ ai cũng có thể xác minh độc lập. Còn với dự trữ vàng, công chúng chỉ có thể tin vào số liệu do ngân hàng trung ương công bố. Nhưng với bitcoin, sự minh bạch này được tích hợp ngay trong giao thức.”

Thách thức quản lý khóa

Khi nói về những thách thức vận hành mà ngân hàng trung ương phải đối mặt, Lucien không ngần ngại: “Nếu có rào cản nào nổi bật nhất trong vận hành, thì đó là quản lý khóa. Đây là thách thức lớn nhất vì nó rất phức tạp và không có bất kỳ sự đảm bảo an toàn nào — giao dịch bitcoin không có nút hoàn tác. Bất kỳ sai sót nào trong quản lý khóa đều có thể dẫn đến mất mát vĩnh viễn, không thể đảo ngược.”

Ông tiếp tục: “Tin tốt là các tổ chức tài chính về nguyên tắc đã hiểu về ủy quyền nhiều cấp. Trong nhiều thập kỷ, ngân hàng đã sử dụng hệ thống phê duyệt kép, các giao dịch lớn cần nhiều người ký. Đa chữ ký của bitcoin về bản chất là phiên bản mã hóa của khái niệm này.”

Nhưng Lucien nhấn mạnh sự khác biệt then chốt: “Thách thức nằm ở cơ chế thực thi: đó là nguyên tắc toán học, chứ không phải chính sách nội bộ. Bạn không thể vượt qua quy tắc, cũng không thể ngoại lệ, điều này có nghĩa là quy trình quản trị và ký phải hoàn hảo ngay từ đầu.”

Ông phân tích từng vấn đề cụ thể khiến các quan chức ngân hàng trung ương mất ngủ: “Ai giữ những khóa nào? Ngưỡng ký là bao nhiêu? Nếu ai đó rời khỏi tổ chức hoặc có tình huống khẩn cấp thì sao? Làm thế nào để luân chuyển khóa an toàn? Làm thế nào để triển khai hệ thống sao lưu mà không tạo ra lỗ hổng mới? Mỗi câu hỏi đều liên quan đến những lợi ích và rủi ro cần cân nhắc kỹ lưỡng.”

“Những vấn đề này có thể giải quyết được,” Lucien đảm bảo, “nhưng cần xây dựng năng lực vận hành hoàn toàn mới. Đó chính là lý do CNB áp dụng phương pháp sandbox — nó cho phép họ giải quyết những thách thức này với rủi ro hạn chế trước khi mở rộng quy mô.”

Vị thế độc đáo của Cộng hòa Séc

Khi cuộc trò chuyện chuyển sang Séc, Lucien không giấu được sự nhiệt huyết với hệ sinh thái bitcoin quê hương. “Cơ sở hạ tầng bitcoin hiện có của Cộng hòa Séc thường bị bỏ qua,” ông nói, “khác với nhiều quốc gia cần ngân hàng trung ương dẫn dắt công chúng chấp nhận bitcoin, người dân Séc không cần khuyến khích. Họ đã sử dụng bitcoin một cách nhiệt tình hơn mười năm qua.”

Ông liệt kê một loạt đóng góp ấn tượng: “Cộng hòa Séc sở hữu pool đào đầu tiên trên thế giới. Ví phần cứng đầu tiên Trezor cũng ra đời tại đây, chúng tôi còn đóng góp nhiều tiêu chuẩn bitcoin vẫn được sử dụng đến ngày nay. Prague thường được gọi là thủ đô bitcoin của thế giới, cả nước có hơn 1000 địa điểm giao dịch bitcoin — đây là một trong những khu vực tập trung giao dịch bitcoin lớn nhất châu Âu.”

“Đây không chỉ là ứng dụng lý thuyết,” Lucien nhấn mạnh, “nó đã hòa vào hoạt động thương mại hàng ngày. Hội nghị bitcoin đầu tiên trên thế giới được tổ chức tại Prague năm 2011, ngày nay thành phố này tổ chức BTC Prague, hội nghị bitcoin thuần túy lớn nhất châu Âu.”

Khi được hỏi về môi trường pháp lý, ông nhấn mạnh một lợi thế then chốt: “Luật pháp Séc đã hỗ trợ thực tiễn cho sự phổ biến của bitcoin. Nắm giữ bitcoin từ ba năm trở lên được miễn thuế. Thanh toán bitcoin hàng ngày cũng không bị đánh thuế. Những chính sách này cho thấy chính phủ hiểu tiềm năng của bitcoin và tạo ra môi trường vừa khuyến khích nắm giữ dài hạn vừa thuận tiện cho sử dụng hàng ngày — điều này rất hiếm trong khung pháp lý châu Âu.”

Lucien đưa ra một quan điểm thú vị về mối quan hệ giữa sự chấp nhận của công chúng và tổ chức: “Trình độ của công chúng đã vượt xa nhiều quốc gia EU. Dự án thí điểm của Ngân hàng Quốc gia Séc không nhằm khuyến khích công chúng chấp nhận, mà để ngân hàng trung ương bắt kịp và nâng cao năng lực quản lý dự trữ tiềm năng. Điều này đảo ngược mô hình thông thường là cơ quan tiền tệ dẫn dắt, công chúng theo sau.”

So sánh phương pháp quản lý

Khi thảo luận về việc các khu vực pháp lý khác có thể học theo mô hình Séc như thế nào, Lucien đưa ra một sự phân biệt quan trọng. “Điều tối quan trọng là phải hiểu có hai loại sáng kiến khác nhau thường bị nhầm lẫn,” ông giải thích. “Singapore, Thụy Sĩ, UAE, và ngày càng nhiều ở Mỹ, đã xây dựng khung pháp lý toàn diện cho thị trường tiền mã hóa bán lẻ — bao gồm cấp phép cho sàn giao dịch, nhà cung cấp dịch vụ lưu ký, nhà phát hành stablecoin, cũng như mã hóa chứng khoán truyền thống.”

Ông tiếp tục: “Dự án thí điểm của CNB đại diện cho một trường hợp hoàn toàn khác. Đây là một thử nghiệm vận hành nội bộ của chính ngân hàng trung ương. Nó không phải là khung pháp lý hướng tới công chúng, mà là vấn đề nắm giữ tài sản trên bảng cân đối của cơ quan tiền tệ. Đây là các quyết định tổ chức độc lập, không nhất thiết liên quan đến nhau.”

Ông nhấn mạnh sự độc đáo trong cách tiếp cận của Séc: “Cộng hòa Séc đồng thời áp dụng cả hai phương pháp. Họ xây dựng quy định bán lẻ hợp lý — thanh toán bitcoin hàng ngày miễn thuế, miễn thuế lãi vốn ba năm — và bây giờ ngân hàng trung ương đang chủ động thử nghiệm tính khả thi của bitcoin như dự trữ. Hầu hết các khu vực pháp lý chỉ chọn một trong hai cách, chứ không kết hợp cả hai.”

Khi được hỏi về triết lý quản lý của Séc, Lucien thẳng thắn: “Nó nhấn mạnh việc học hỏi qua thực tiễn thay vì tranh luận lý thuyết bất tận. Khi các khu vực khác còn đang viết tài liệu thảo luận và đề xuất chính sách, Ngân hàng Quốc gia Séc đã trực tiếp nâng cao năng lực vận hành. Đây là cách tiếp cận thực tế, ưu tiên kinh nghiệm thực tế hơn là tranh luận quan liêu.”

Tác động đến tương lai tiền tệ

Khi cuộc trò chuyện gần kết thúc, tôi hỏi Lucien về triển vọng tương lai. “Dự đoán chính xác cục diện tiền tệ toàn cầu trong mười đến mười lăm năm tới là điều mang tính đầu cơ,” ông thừa nhận, “nhưng một số yếu tố cơ bản vẫn rõ ràng. Kế hoạch cung ứng và chính sách tiền tệ của bitcoin là cố định và minh bạch — bạn biết chính xác mình sẽ nhận được gì. Sự chắc chắn của tiền pháp định thì thấp hơn nhiều, vì nguồn cung của chúng thay đổi theo quyết định chính trị.”

Ông cho rằng những người áp dụng sớm sẽ có lợi thế đáng kể: “Những ngân hàng trung ương hiểu vai trò của bitcoin như một tài sản chủ quyền trung lập — đặc biệt là các ngân hàng nhỏ, linh hoạt hơn — có thể đạt được lợi thế lớn. Họ có thể hành động nhanh hơn các tổ chức lớn bị ràng buộc bởi đồng thuận chính trị và quán tính quan liêu, điều này có thể giúp họ chiếm ưu thế trong cuộc khủng hoảng tiền tệ tiếp theo.”

Lucien nhấn mạnh: “Điều bitcoin cung cấp về cơ bản là quyền lựa chọn. Bất kể khu vực pháp lý hay quy mô tổ chức, nó đều áp dụng như nhau cho tất cả mọi người và cung cấp cùng một sự đảm bảo. Trong vài năm tới, việc các ngân hàng trung ương có chọn sử dụng công cụ này hay không, và họ triển khai hiệu quả ra sao, rất có thể sẽ quyết định cơ quan tiền tệ nào vận hành thành công, cơ quan nào gặp khó khăn.”

Ông cẩn trọng làm rõ: “Điều này không có nghĩa là thay thế tiền pháp định bằng bitcoin; mà là cung cấp thêm một lựa chọn cho đa dạng hóa dự trữ.”

Trong phần kết luận, Lucien một lần nữa nhắc đến dự án thí điểm của Ngân hàng Quốc gia Thụy Sĩ: “Những tổ chức hiện đang xây dựng năng lực lưu ký bitcoin sẽ có lợi thế hơn so với những tổ chức bỏ qua lĩnh vực này. Dự án thí điểm của Ngân hàng Quốc gia Thụy Sĩ tuy quy mô nhỏ, chỉ 1 triệu đô la Mỹ, nhưng kinh nghiệm vận hành mà họ tích lũy được, khi cục diện tiền tệ tiếp tục thay đổi, có thể trở nên vô cùng quý giá. Trong một thế giới mà công cụ tài chính chủ quyền ngày càng khan hiếm, hiểu cách lưu ký tài sản vô danh mà không liên quan đến rủi ro đối tác đại diện cho một lợi thế chiến lược quan trọng — và lợi thế này sẽ ngày càng tích lũy theo thời gian.”

“Hiện tại, thử nghiệm của Ngân hàng Quốc gia Séc vẫn chỉ là một thử nghiệm,” ông kết luận. “Tuy nhiên, sự tồn tại của nó đã thách thức nhận thức lâu nay về những gì ngân hàng trung ương có thể và nên làm. Liệu các cơ quan tiền tệ khác có noi theo hay không vẫn còn phải chờ xem, nhưng cánh cửa đã mở. Trong lĩnh vực chính sách tiền tệ, cũng như nhiều lĩnh vực khác, khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn thường quan trọng hơn bản thân lý thuyết. Ngân hàng Quốc gia Séc đã chọn thực tiễn, và nhờ đó cung cấp một lộ trình tham khảo cho các ngân hàng trung ương khác muốn khám phá con đường này.”