Tác giả｜Figo @IOSG
Cấu trúc nền tảng của Internet chưa từng được sinh ra vì "thanh toán"
Mục tiêu thiết kế ban đầu của Internet là truyền tải thông tin, chứ không phải truyền tải giá trị. Các giao thức như HTTP và DNS cho phép dữ liệu được truyền đi tức thời trên phạm vi toàn cầu, nhưng chúng không tích hợp sẵn cơ chế thu phí gốc. HTTP đã dành riêng một mã trạng thái 402 Payment Required (Yêu cầu thanh toán), dùng để xử lý các trường hợp truy cập cần trả phí, nhưng do thời điểm đó chưa có phương thức thanh toán nào có thể lập trình và xác minh được bởi máy móc, nên mã trạng thái này đã bị bỏ xó hơn ba mươi năm, chưa từng được thực sự sử dụng.
Kết quả: Hình thành một bộ "giải pháp vá lỗi" linh hoạt
Để hiện thực hóa việc kiếm tiền từ nội dung, các nhà phát triển buộc phải chồng thêm nhiều hệ thống bên ngoài lên tầng giao thức:
- Tài khoản đăng ký theo hình thức thuê bao gắn với thẻ tín dụng
- Mô hình API Key tính phí theo tháng
- Mô hình kinh doanh dựa trên quảng cáo, người dùng gián tiếp trả phí bằng "sự chú ý hoặc dữ liệu"
Những hệ thống này đều mặc định "người dùng là con người". Chúng dựa vào đăng ký, đăng nhập, biểu mẫu và các tổ chức trung gian, không phù hợp với phần mềm hoặc máy móc vận hành tự động.
Internet đang bước vào giai đoạn "phần mềm là người dùng"
Chúng ta đang bước vào một mô hình sử dụng mới: người khởi tạo yêu cầu không còn là con người, mà là phần mềm.
- AI agents đang tự động yêu cầu dữ liệu, gọi mô hình, thực hiện nhiệm vụ
- Dịch vụ số đang chuyển từ mô hình thuê bao sang "tính phí theo lượt gọi", tính phí theo mỗi lần gọi API, mỗi lần suy luận, mỗi mili giây đơn vị tính toán
Trong bối cảnh này, các phương thức thanh toán truyền thống (thẻ tín dụng, nạp tiền vào tài khoản) hoàn toàn không còn hiệu quả. Máy móc cần một "cơ chế thanh toán tích hợp trong giao thức", hiện thực hóa việc thanh toán tự động không cần can thiệp của con người.
Internet đã có băng thông cho giao tiếp giữa các máy móc, giờ đây nó cần có khả năng giao dịch gốc giữa các máy móc.
Sự xuất hiện của x402: Kích hoạt tầng thanh toán gốc của Internet
x402 là một tiêu chuẩn thanh toán mở ra mắt vào năm 2025, nhằm chính thức kích hoạt mã trạng thái HTTP 402, biến nó thành một cơ chế thanh toán gốc của Internet. So với mô hình truyền thống cần tạo tài khoản, liên kết thẻ tín dụng hoặc nạp trước, x402 nhúng yêu cầu thanh toán trực tiếp vào phản hồi HTTP, cho phép client (dù là con người, robot hay AI agent) đều có thể tự động nhận diện thông tin thanh toán và hoàn tất giao dịch.
Nói một cách đơn giản, x402 giúp một yêu cầu HTTP vừa mang thuộc tính "truyền dữ liệu" vừa mang thuộc tính "truyền giá trị". Chỉ cần thanh toán hoàn tất, quyền truy cập sẽ được mở ngay lập tức, không cần tài khoản hay thao tác thủ công.
Mô hình tương tác chuẩn hóa của x402
x402 định nghĩa ba loại bên tham gia:
- Client (khách hàng): người dùng, ứng dụng hoặc AI agent khởi tạo yêu cầu
- Server (máy chủ): chủ thể cung cấp dữ liệu hoặc dịch vụ (API, website, v.v.)
- Facilitator (bên thanh toán): chịu trách nhiệm xác minh thanh toán đã hoàn tất. Hiện tại đa số triển khai dựa trên blockchain, nhưng về lý thuyết bất kỳ hệ thống nào có khả năng thanh toán xác minh được đều có thể tích hợp
Quy trình cơ bản:
1. Client yêu cầu một tài nguyên nào đó (ví dụ: GET /premium-data)
2. Server trả về HTTP 402, kèm theo điều kiện thanh toán (loại tài sản, số tiền, địa chỉ nhận, v.v.)
3. Client sử dụng stablecoin (như USDC) để thanh toán
4. Bên thanh toán xác minh giao dịch đã hoàn tất
5. Client gửi lại yêu cầu, kèm bằng chứng thanh toán
6. Server trả về dữ liệu
Toàn bộ quy trình này đều có thể lập trình, không cần sự tham gia của con người hoặc hệ thống tài khoản.
▲ Quy trình thanh toán x402 (Nguồn: x402 Whitepaper)
Sự khác biệt cốt lõi giữa x402 và mô hình truyền thống
So sánh: HTTPS không tạo ra website mới, nhưng nó giúp "giao tiếp an toàn" trở thành năng lực gốc của Internet; tương tự, x402 không phải là một ứng dụng mới, mà là đưa "thanh toán" xuống tầng giao thức Internet, giúp dòng chảy giá trị trở thành chức năng nền tảng của Internet như dòng chảy dữ liệu.
Tại sao là bây giờ, và nó sẽ mang lại những thay đổi gì
Giả định nền tảng của Internet luôn là "người dùng là con người" — họ sẽ mở trình duyệt, đăng nhập tài khoản, tự tay hoàn tất thanh toán. Tuy nhiên, giả định này đang dần mất hiệu lực. AI agents và hệ thống tự động hóa đang dần trở thành những chủ thể chủ động trên Internet, chúng tự động yêu cầu dữ liệu, gọi dịch vụ, thực hiện thao tác và không còn cần con người phê duyệt từng tương tác. Nếu các agent thông minh này muốn thực sự tham gia vào hoạt động kinh tế, chúng không chỉ cần khả năng gửi yêu cầu mà còn phải có khả năng thanh toán tức thời, có thể lập trình.
Tại sao thời điểm này là bước ngoặt
Nhiều xu hướng công nghệ then chốt đang hội tụ, tạo điều kiện cho x402 được triển khai:
- Stablecoin đã trở thành tiền tệ gốc của Internet, cung cấp cho máy móc một tài sản thanh toán toàn cầu, có thể lập trình, thanh toán tức thời.
- Sự xuất hiện của Rollup chi phí thấp và chuỗi thanh toán hiệu suất cao giúp mô hình micropayment "tính phí theo yêu cầu" trở nên khả thi về mặt kinh tế, chi phí giao dịch có thể thấp tới 1 phần nghìn cent.
- AI agents đang chuyển mình từ công cụ bị động thành chủ thể kinh tế chủ động, có thể tự phát động giao dịch, mua dịch vụ và tạo ra giá trị.
- Các tiêu chuẩn nhận diện agent như ERC-8004, cũng như các giao thức như Google AP2, cung cấp cho agent nhận diện xác minh và lịch sử giao dịch, giúp mạng lưới nhận biết "ai đang thanh toán, vì sao thanh toán".
Những xu hướng này cùng nhau tạo nền tảng cho x402 trở thành tầng truyền tải thanh toán gốc cho máy móc.
Những mô hình mới mà x402 mở ra
x402 giúp giá trị có thể lưu thông tự do trên Internet như dữ liệu. Điều này có nghĩa là thanh toán không còn phụ thuộc vào tương tác thủ công hay mô hình thuê bao, mà hướng tới các hoạt động kinh tế máy-máy theo thời gian thực.
Giao dịch theo nhu cầu giữa AI và API
Agents có thể trả phí theo lượt gọi để lấy dữ liệu hoặc truy cập mô hình, không cần API Key hay nạp trước:
- AI agent thanh toán tức thời để lấy dữ liệu thị trường
- Mô hình nghiên cứu mở khóa thông tin độc quyền theo lượt truy vấn
Tiêu thụ hạ tầng tự động hóa
Năng lực tính toán và lưu trữ được tính phí theo mức sử dụng:
- AI agent trả phí cho mỗi lần suy luận GPU
- Mô hình phi tập trung thu phí theo số lượt gọi, thay vì mô hình thuê bao
Hoạt động thương mại tự chủ giữa máy móc
Các digital agent có thể giao dịch trực tiếp với nhau:
- AI agent trong game tự động mua tài nguyên
- Thiết bị IoT tự động thanh toán cho băng thông hoặc dữ liệu cảm biến theo nhu cầu
Chuyển đổi này đang nâng cấp Internet từ "mạng thông tin" thành "mạng kinh tế máy móc" — một hệ thống thị trường do các agent tạo thành, có thể hoàn tất thanh toán, mua bán và phối hợp dịch vụ ở tầng giao thức gốc.
Động lực hệ sinh thái đang hình thành
x402 không còn giới hạn trong lĩnh vực crypto gốc, mà đang được các tổ chức vận hành ở tầng hạ tầng Internet và thanh toán áp dụng. Điều này cho thấy x402 đang trên lộ trình tiêu chuẩn hóa, có tiềm năng trở thành thành phần nền tảng cho giao dịch gốc của máy móc trên Internet. Các nghiên cứu ngành chính thống, bao gồm cả a16z, cũng đề cập trong báo cáo rằng x402 là một trong những giải pháp quan trọng giải quyết thách thức thanh toán và quyết toán cho AI.
▲ Giải pháp crypto đối phó thách thức AI (Nguồn: a16z "State of Crypto 2025" report)
Những lực lượng chủ chốt thúc đẩy việc áp dụng
Cloudflare: Tích hợp hạ tầng Internet
Cloudflare đang tích hợp xử lý thanh toán x402 trực tiếp vào mạng lưới edge toàn cầu của mình, giúp logic thanh toán được thực thi ở tầng hạ tầng thay vì là mã ứng dụng. Đồng thời, Cloudflare đã ra mắt NET Dollar, một stablecoin USD dành cho thanh toán tự động giữa máy móc, cho phép xác nhận tức thời và phủ sóng toàn cầu. Cloudflare nhấn mạnh, mô hình kinh doanh thế hệ tiếp theo của Internet sẽ dựa trên các giao dịch micropayment giữa các agent.
Google: Agent Payments Protocol (AP2)
Google đã ra mắt Agent Payments Protocol (AP2), cho phép AI agents thực hiện xác thực, thanh toán và quyết toán trong môi trường Web2 và Web3. AP2 bản thân trung lập về thanh toán, nhưng hỗ trợ gốc mở rộng thanh toán crypto dựa trên x402, khiến x402 có tiềm năng trở thành tầng quyết toán mặc định cho agent economy trong Google Cloud, ứng dụng tiêu dùng và dịch vụ doanh nghiệp.
Visa: Trusted Agent Protocol
Visa đã ra mắt Trusted Agent Protocol, nhằm đảm bảo AI agent khởi tạo thanh toán có thể xác minh, ủy quyền và liên kết với ý định người dùng thực. Giao thức này được xây dựng hợp tác với Cloudflare và đồng bộ với x402, cung cấp hạ tầng nhận diện và tin cậy cho các kịch bản tuân thủ chính thống.
Lượng sử dụng tăng trưởng nhanh chóng
Trong tháng qua, khi ngày càng nhiều dịch vụ tích hợp tiêu chuẩn này, cùng với việc các agent tự chủ chuẩn bị thực hiện thanh toán qua endpoint x402, lượng sử dụng x402 đã tăng tốc mạnh mẽ.
30 ngày qua (dữ liệu từ x402scan):
- Số lượng giao dịch: 1.35 triệu
- Tổng số tiền thanh toán: 1.48 triệu USD
- Số lượng agent thanh toán đang hoạt động: 72,150
- Số lượng endpoint thanh toán hiệu quả: 960
Đáng chú ý, phần lớn tăng trưởng này diễn ra trong 7 ngày gần đây, cho thấy đường cong chấp nhận đã bước vào giai đoạn tăng tốc.
▲ Thống kê toàn cầu x402 (7 ngày qua, nguồn: x402scan)
Đợt tăng trưởng này chủ yếu được thúc đẩy bởi các thử nghiệm mang tính đầu cơ dựa trên x402 (ví dụ như mint token qua endpoint x402). Dù các hoạt động này mang tính đầu cơ, nhưng chúng đóng vai trò kiểm thử áp lực, đồng thời nâng cao đáng kể sự chú ý của developer đối với x402 như một primitive thanh toán.
Bản đồ hệ sinh thái
▲ Bản đồ thị trường hệ sinh thái x402 (Nguồn: @henloitsjoyce)
Thị trường dự đoán lâu nay tập trung vào quyết toán nhị phân, khiến thị trường dự đoán cực kỳ giảm chiều thông tin. Oracle xã hội định hướng tương lai cần thu thập nhiều nguồn dữ liệu hơn và áp dụng mô hình động cho từng loại dữ liệu để đánh giá tổng hợp. Qua trao đổi với các dự án defi liên quan đến Polymarket, nhận ra dữ liệu quyết toán động trong quá trình thị trường vận hành cũng có không gian thiết kế rất lớn. Hỗ trợ các thị trường dự đoán liên tục như giao dịch động trong trận thể thao trực tiếp, ở các thị trường giá liên tục hoặc thị trường tổ hợp như parlay có cơ hội rất lớn nhưng hiện tại oracle chưa hỗ trợ.
Hệ sinh thái x402 đang mở rộng nhanh chóng, bao gồm các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán, nhà cung cấp hạ tầng, nền tảng agent và dịch vụ ứng dụng. Xu hướng này cho thấy x402 đang dần trở thành tầng hạ tầng cho các giao thức máy móc khác xây dựng.
Triển vọng
x402 vẫn đang ở giai đoạn đầu, hiện tại sự chú ý của thị trường đối với nó thực sự có yếu tố đầu cơ. Nhưng cảm xúc ngắn hạn này không thể che lấp sự chuyển đổi cấu trúc nền tảng mà nó đại diện: lần đầu tiên thanh toán có thể được thực hiện cùng tầng giao thức với truyền dữ liệu, giúp các agent tự chủ có thể giao dịch gốc trên Internet mà không cần hệ thống tài khoản, không cần trung gian, cũng không cần ủy quyền thủ công.
Giá trị dài hạn của x402 không nằm ở bản thân tiêu chuẩn, mà ở toàn bộ hạ tầng mới mà nó kích hoạt: bao gồm tiêu chuẩn nhận diện agent, ví có thể lập trình, mạng lưới thanh toán độ trễ thấp, cũng như các giao thức phối hợp giữa máy móc. Dù tiêu chuẩn thanh toán cuối cùng trong tương lai có còn là x402 hay không, nó đã mở ra một hướng đi không thể đảo ngược — Internet đang chuyển mình từ "cung cấp thông tin cho con người" sang "mạng lưới hoạt động kinh tế do phần mềm điều khiển".
