Circle muốn phát triển "thuốc hối hận"? Giao dịch đảo ngược của stablecoin gây tranh cãi lớn trong cộng đồng crypto

Nguồn gốc bài viết từ Odaily

 

Nghiên cứu giao dịch có thể đảo ngược của Circle

Chủ tịch Circle, Heath Tarbert, gần đây đã chia sẻ với Financial Times rằng, công ty đang nghiên cứu một cơ chế cho phép hoàn tác giao dịch trong trường hợp bị lừa đảo hoặc tấn công hacker, đồng thời vẫn duy trì tính cuối cùng của thanh toán. Ông nhấn mạnh: "Chúng tôi đang suy nghĩ... liệu có thể thực hiện tính đảo ngược của giao dịch, nhưng đồng thời vẫn muốn đảm bảo tính cuối cùng của thanh toán."

Nói một cách đơn giản, nếu bạn bị lừa hoặc bị hacker tấn công, về lý thuyết bạn có thể lấy lại tiền.

Cơ chế giao dịch có thể đảo ngược này sẽ không được triển khai trực tiếp trên blockchain Arc mà Circle đang phát triển, mà sẽ được thực hiện thông qua một lớp "thanh toán đảo ngược" bổ sung ở tầng trên, tương tự như cách hoàn tiền của thẻ tín dụng. Arc là blockchain doanh nghiệp do Circle thiết kế cho các tổ chức tài chính, dự kiến sẽ được triển khai hoàn toàn trước cuối năm 2025.

Tarbert cũng đặc biệt đề cập rằng, hệ thống tài chính truyền thống có một số lợi ích mà thế giới crypto hiện tại chưa có, một số nhà phát triển cho rằng khi mọi người đều đồng ý, nên có "một mức độ chức năng hoàn tác chống lừa đảo". Nói thẳng ra, Circle muốn USDC trở nên giống sản phẩm tài chính truyền thống hơn, để các ngân hàng và tổ chức lớn cảm thấy yên tâm khi sử dụng.

Tuy nhiên, đề xuất này đã gây ra tranh cãi gay gắt trong cộng đồng crypto. Những người chỉ trích lo ngại điều này có thể dẫn đến sự tập trung hóa của hệ sinh thái DeFi: Nếu Circle có thể tùy ý hoàn tác giao dịch, chẳng phải họ sẽ trở thành "ngân hàng trung ương" trong thế giới crypto sao?

Cơ chế can thiệp hiện tại của các nhà phát hành stablecoin

Thực tế, các nhà phát hành stablecoin luôn có khả năng đóng băng tài khoản. Tether và Circle là hai nhà phát hành stablecoin lớn nhất, đã xây dựng cơ chế đóng băng khá hoàn thiện để đối phó với các cuộc tấn công hacker và hoạt động phi pháp.

Mô hình can thiệp tích cực của Tether

Theo tài liệu, Tether đã tích hợp cơ chế "danh sách đen" và "cửa hậu" trong hợp đồng thông minh USDT, cho phép họ đóng băng các địa chỉ cụ thể, tạm dừng chức năng chuyển USDT khỏi địa chỉ đó, và thậm chí thực hiện thao tác tiêu hủy hoặc phát hành lại. Cơ chế này giúp USDT có khả năng "sửa lỗi cấp ví" trong những trường hợp cực đoan.

Tháng 9/2020, khi sàn KuCoin bị hacker tấn công, Tether đã khẩn cấp đóng băng khoảng 35 triệu USD USDT để ngăn chặn việc chuyển tiếp. Tháng 8/2021, trong vụ hack cầu nối Poly Network, Tether ngay lập tức đóng băng khoảng 33 triệu USDT trong địa chỉ của hacker. Tính đến tháng 9/2024, Tether tuyên bố đã phối hợp với 180 tổ chức toàn cầu để đóng băng ít nhất 1850 ví liên quan đến hoạt động phi pháp, hỗ trợ thu hồi khoảng 1.86 tỷ USD tài sản.

Đường lối tuân thủ thận trọng của Circle

So với Tether, Circle đi theo hướng tuân thủ. Hợp đồng USDC cũng có chức năng danh sách đen để ngăn chặn dòng chảy token ở các địa chỉ cụ thể, nhưng Circle thường chỉ đóng băng địa chỉ khi nhận được lệnh từ cơ quan thực thi pháp luật hoặc tòa án. Trong điều khoản dịch vụ, Circle nêu rõ, một khi giao dịch USDC hoàn tất trên chuỗi, giao dịch là không thể đảo ngược, Circle không có quyền đơn phương hoàn tác.

Sự khác biệt này thể hiện rõ trong thực tế. Khi người dùng bị lừa chuyển USDC cho địa chỉ lừa đảo, trừ khi có sự can thiệp của cơ quan thực thi pháp luật, Circle thường không chủ động đóng băng địa chỉ lừa đảo đó cho cá nhân. Điều này trái ngược với Tether, vốn sẵn sàng hỗ trợ người dùng trong một số trường hợp kỹ thuật cho phép.

Tháng 8/2022, sau khi Mỹ trừng phạt công cụ bảo mật Tornado Cash, Circle đã chủ động đóng băng khoảng 75,000 USD USDC trên các địa chỉ Ethereum bị trừng phạt để tuân thủ yêu cầu. Tháng 9/2023, theo yêu cầu của chính quyền Argentina, Circle đã đóng băng hai địa chỉ Solana của đội ngũ "LIBRA" bị nghi lừa đảo, tổng cộng khoảng 57 triệu USDC.

Những trường hợp này cho thấy, Circle thường thận trọng, nhưng khi có yêu cầu tuân thủ rõ ràng thì hành động rất quyết đoán. Trong khi đó, Tether chủ động hơn, sẵn sàng phối hợp với người dùng và cơ quan thực thi pháp luật. Phong cách quản trị của hai công ty thực sự khác biệt.

Tiến trình phát triển các đề xuất về tính đảo ngược giao dịch trên Ethereum

Ethereum là nền tảng hợp đồng thông minh lớn nhất, các cuộc thảo luận về tính đảo ngược giao dịch đã diễn ra từ lâu. Từ sự kiện DAO năm 2016 đến các đề xuất gần đây, chủ đề này luôn thu hút sự quan tâm của toàn cộng đồng.

EIP-779: Ghi nhận lịch sử hard fork của DAO

EIP-779 không đề xuất tính năng mới, mà ghi nhận và giải thích thao tác hard fork được thực hiện sau vụ hack The DAO năm 2016. Khi đó, hacker lợi dụng lỗ hổng hợp đồng DAO để chuyển đi khoảng 3.6 triệu ETH, cộng đồng sau nhiều tranh cãi đã chọn giải pháp hard fork, thực hiện một "thay đổi trạng thái bất thường" trong lịch sử blockchain.

Hard fork này về mặt kỹ thuật không hoàn tác lịch sử block, mà chỉ sửa đổi số dư của các tài khoản cụ thể, chuyển ETH bị đánh cắp từ hợp đồng "Child DAO" sang một hợp đồng hoàn tiền, cho phép nhà đầu tư DAO rút lại ETH theo tỷ lệ. Động thái này được thực hiện vào tháng 7/2016, trực tiếp khôi phục tài sản cho nạn nhân, nhưng cũng gây chia rẽ cộng đồng, một bộ phận kiên quyết giữ nguyên tắc "code is law" đã tiếp tục sử dụng chuỗi không fork, hình thành nên ETC ngày nay.

EIP-156: Thu hồi ETH bị kẹt ở các địa chỉ phổ biến

EIP-156 do Vitalik Buterin đề xuất năm 2016, nhằm cung cấp cơ chế khôi phục ETH bị mất do lỗi phần mềm ví hoặc thao tác sai, khiến ETH bị kẹt ở địa chỉ không ai kiểm soát. Đề xuất này dự kiến đưa vào một cơ chế chứng minh: nếu người dùng cung cấp bằng chứng toán học rằng ETH bị mất là của mình và đáp ứng điều kiện nhất định, có thể gửi yêu cầu rút ETH về địa chỉ mới.

Tuy nhiên, EIP-156 chỉ dừng ở mức thảo luận, chưa được đưa vào bất kỳ nâng cấp nào của Ethereum. Sau sự cố Parity wallet 2017-2018, có người đề xuất mở rộng EIP-156 để giải quyết Parity bị khóa, nhưng phát hiện đề xuất này chỉ áp dụng cho địa chỉ không có mã hợp đồng, không giải quyết được trường hợp Parity có hợp đồng nhưng bị tự hủy.

EIP-867: Tranh cãi về quy trình khôi phục chuẩn hóa

EIP-867 được đề xuất đầu năm 2018 như một "Meta EIP", tên đầy đủ là "Đề xuất chuẩn hóa quy trình khôi phục Ethereum". Nó không thực hiện thao tác khôi phục cụ thể, mà định nghĩa mẫu và quy trình để các đề xuất khôi phục tài sản bị mất sau này tuân theo. Mục đích là để các đề xuất này có quy tắc rõ ràng, quy định yêu cầu thông tin và tiêu chuẩn khách quan cần đáp ứng khi gửi yêu cầu khôi phục.

EIP-867 khi được gửi lên Github đã gây tranh cãi lớn trong cộng đồng. Biên tập viên EIP khi đó là Yoichi Hirai đã từ chối hợp nhất thành bản nháp với lý do "không phù hợp triết lý Ethereum", sau đó ông lo ngại tiếp tục thúc đẩy có thể vi phạm luật pháp Nhật Bản nên đã từ chức. Phe phản đối cho rằng "code is law", việc khôi phục tài sản thường xuyên sẽ phá hủy uy tín của Ethereum như một sổ cái không thể chỉnh sửa. Nhiều người tuyên bố nếu cho phép EIP-867 thông qua, họ sẽ chuyển sang ủng hộ chuỗi Ethereum Classic.

Phe ủng hộ nhấn mạnh tính linh hoạt, cho rằng khi quyền sở hữu tài sản rất rõ ràng và việc khôi phục không ảnh hưởng đến người khác, nên cân nhắc cho phép. Tuy nhiên, EIP-867 đã trở thành phép thử ý chí cộng đồng, đa số chọn bảo vệ nền tảng "bất biến", đề xuất này cuối cùng bị bỏ qua.

EIP-999: Nỗ lực thất bại giải phóng ví đa chữ ký Parity

EIP-999 được nhóm Parity đề xuất tháng 4/2018, nhằm giải quyết số tiền lớn bị đóng băng do lỗi nghiêm trọng của ví đa chữ ký Parity vào tháng 11/2017. Lỗi này khiến hợp đồng thư viện đa chữ ký Parity bị tự hủy, khoảng 513,774 ETH bị đóng băng không thể rút. EIP-999 đề xuất khôi phục mã hợp đồng thư viện bị tự hủy ở tầng giao thức Ethereum, từ đó mở khóa các ví bị ảnh hưởng.

Để đánh giá ý kiến cộng đồng, Parity đã tổ chức một cuộc bỏ phiếu coin vote kéo dài một tuần từ ngày 17/4/2018. Kết quả khá sát sao nhưng phe phản đối chiếm ưu thế: khoảng 55% quyền biểu quyết chọn "không thực hiện", 39.4% ủng hộ EIP-999, 5.6% trung lập. Do không đạt đa số, EIP-999 không được đưa vào các nâng cấp Ethereum sau đó.

Phe phản đối cho rằng dù không hoàn tác toàn bộ lịch sử, việc sửa mã hợp đồng cũng vi phạm tính bất biến, và rõ ràng thiên vị lợi ích của Parity và nhà đầu tư của họ. Lý do sâu xa hơn là vấn đề nguyên tắc: có người cho rằng thư viện đa chữ ký Parity là một hợp đồng tự trị, hoàn toàn tuân theo mã code, giờ muốn đảo ngược trạng thái là can thiệp nhân tạo vào trạng thái on-chain vốn không nên thay đổi.

ERC-20 R và ERC-721 R: Khám phá tiêu chuẩn token có thể đảo ngược

ERC-20 R và ERC-721 R là các tiêu chuẩn token mới do các nhà nghiên cứu blockchain Đại học Stanford đề xuất vào tháng 9/2022, trong đó "R" là viết tắt của Reversible (có thể đảo ngược). Các tiêu chuẩn này mở rộng ERC-20 (token) và ERC-721 (NFT) phổ biến hiện nay, bổ sung cơ chế đóng băng và thu hồi cho việc chuyển token.

Khi một giao dịch dựa trên ERC-20 R diễn ra, sẽ có một khoảng thời gian tranh chấp ngắn, trong đó nếu người gửi cho rằng giao dịch bị lỗi hoặc bị hack, có thể gửi yêu cầu đóng băng tài sản liên quan. Một nhóm "thẩm phán" phi tập trung sẽ xét xử bằng chứng và quyết định có hoàn tác giao dịch hay không.

Đề xuất này đã gây xôn xao trên Crypto Twitter và cộng đồng lập trình viên. Phe ủng hộ cho rằng, trong bối cảnh năm 2020 xảy ra 7.8 tỷ USD và năm 2021 là 14 tỷ USD bị đánh cắp trong crypto, mô hình giao dịch hoàn toàn không thể đảo ngược đã trở thành rào cản chính cho việc phổ cập, việc bổ sung cơ chế đảo ngược có thể giảm mạnh thiệt hại do hacker gây ra.

Tuy nhiên, ý kiến phản đối cũng rất rõ ràng: nhiều người bị cơ chế "thẩm phán phi tập trung" làm lo ngại, cho rằng điều này đi ngược lại nguyên tắc phi tín nhiệm của DeFi. Họ lo ngại sự can thiệp của con người sẽ dẫn đến kiểm duyệt và sự can thiệp của chính phủ, có thể bị lợi dụng để hoàn tác giao dịch, làm xói mòn tính chống kiểm duyệt của blockchain.

Những năm đó, các sự kiện "thuốc hối hận" của blockchain

Thông qua việc tổng hợp các sự kiện lớn liên quan đến "hoàn tác" trong lịch sử phát triển blockchain, có thể hiểu rõ hơn về ứng dụng và ảnh hưởng của cơ chế này trong thực tiễn.

2016: Sự kiện The DAO và hard fork Ethereum

Sự kiện The DAO từ tháng 6 đến tháng 7/2016 được coi là trường hợp đầu tiên trong lịch sử blockchain mà kết quả của hacker bị "hoàn tác" bởi con người. Sau khi hacker đánh cắp khoảng 3.6 triệu ETH từ hợp đồng DAO, cộng đồng Ethereum đã bỏ phiếu thực hiện hard fork vào tháng 7, chuyển ETH bị đánh cắp vào hợp đồng hoàn tiền để trả lại cho nhà đầu tư. Động thái này gây chia rẽ cộng đồng, phe phản đối ở lại chuỗi không hoàn tác, hình thành Ethereum Classic, đặt nền móng cho sự cảnh giác với tính đảo ngược sau này.

2017: Cú đúp tai họa của ví Parity

Tháng 7/2017, ví đa chữ ký Parity lần đầu bị hack, hacker lợi dụng lỗ hổng đánh cắp khoảng 150,000 ETH. Sau khi lỗ hổng được sửa, tháng 11 lại xảy ra sự cố: nhà phát triển thao tác nhầm khiến hợp đồng thư viện đa chữ ký Parity bị tự hủy, đóng băng khoảng 513,000 ETH. Sự kiện này trực tiếp dẫn đến các đề xuất khôi phục như EIP-999, nhưng đều không được cộng đồng chấp nhận.

2018: Thí nghiệm và thất bại của cơ chế trọng tài EOS

Tháng 6/2018, chỉ một tuần sau khi mainnet EOS ra mắt, cơ quan trọng tài ECAF đã hai lần đóng băng tổng cộng 34 tài khoản. Cộng đồng có ý kiến trái chiều về cơ chế trọng tài on-chain này, cuối cùng hệ thống trọng tài bị suy yếu. Trải nghiệm này cho thấy quản trị tập trung quá mức sẽ gây phản ứng ngược, uy tín của EOS bị ảnh hưởng, chứng minh cộng đồng phi tập trung vốn rất dị ứng với sự can thiệp nhân tạo quá mức.

2022: BNB Chain thành công ngăn chặn thiệt hại

Tháng 10/2022, hacker lợi dụng lỗ hổng cầu nối BSC để tạo ra khoảng 2 triệu BNB (giá trị gần 5.7 tỷ USD). Khi phát hiện bất thường, đội ngũ Binance đã phối hợp với các validator của BNB Chain để khẩn cấp tạm dừng blockchain, sau đó phát hành bản nâng cấp hard fork trong vài ngày, vá lỗi và đóng băng phần lớn BNB chưa bị chuyển khỏi địa chỉ hacker. Theo Binance, khoảng 100 triệu USD đã bị hacker chuyển ra ngoài, phần lớn còn lại đã "được kiểm soát".

Sự kiện này chứng minh rằng, trên blockchain do một số thực thể đáng tin kiểm soát, có thể nhanh chóng đạt đồng thuận để hoàn tác hoặc đóng băng, dù số tiền rất lớn. Tuy nhiên, điều này cũng bị phe phi tập trung chỉ trích, cho rằng BNB Chain giống một cơ sở dữ liệu có thể can thiệp tùy ý, không có tính chống kiểm duyệt như một public chain thực thụ.

Các trường hợp thành công của việc đóng băng stablecoin

Khi không thể hoàn tác ở tầng blockchain, cơ chế đóng băng stablecoin trở thành công cụ quan trọng để thu hồi tài sản. Tháng 9/2020, sau khi sàn KuCoin bị hack, nhiều bên phối hợp ứng phó, Tether đóng băng khoảng 35 triệu USDT, các dự án nâng cấp hợp đồng để đóng băng token bị đánh cắp, tổng cộng thu hồi hơn một nửa tài sản. Tháng 8/2021, trong vụ hack cầu nối Poly Network, Tether nhanh chóng đóng băng 33 triệu USDT, dù các tài sản khác trên chuỗi không thể đóng băng, nhưng cuối cùng hacker đã trả lại toàn bộ tiền, một phần nhờ stablecoin bị đóng băng khiến họ khó thanh khoản.

Kết luận: Tìm kiếm sự cân bằng giữa tính bất biến và bảo vệ người dùng

Nỗ lực nghiên cứu giao dịch có thể đảo ngược của Circle phản ánh một mâu thuẫn căn bản: Làm thế nào để vừa giữ được giá trị cốt lõi là tính bất biến của blockchain, vừa cung cấp cơ chế bảo vệ cần thiết cho người dùng. Xét về xu hướng công nghệ, rõ ràng có sự căng thẳng giữa tính không thể đảo ngược hoàn toàn và nhu cầu phức tạp của thế giới thực.

Các giải pháp hiện tại có xu hướng phân tầng: blockchain tầng dưới giữ nguyên tính bất biến, nhưng ở tầng ứng dụng, token và quản trị lại cung cấp nhiều lựa chọn "mềm" về tính đảo ngược. Cơ chế đóng băng stablecoin, xác nhận trễ của ví đa chữ ký, giao diện trọng tài của hợp đồng thông minh, đều kiểm soát rủi ro ở mức độ nhất định mà không sửa đổi lịch sử on-chain.

Nếu đề xuất của Circle được triển khai, nó sẽ đại diện cho xu hướng stablecoin tiến gần hơn tới tiêu chuẩn tài chính truyền thống. Nhưng thành công hay không không chỉ phụ thuộc vào kỹ thuật, mà còn ở việc có được cộng đồng crypto chấp nhận hay không. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, bất kỳ đề xuất nào muốn hợp thức hóa việc hoàn tác giao dịch đều sẽ gặp phải sự phản đối mạnh mẽ, chưa rõ Circle có thể tìm ra điểm cân bằng tinh tế giữa bảo vệ người dùng và duy trì niềm tin phi tập trung hay không.