Bitcoin "kvant inqirozi"ni hal qilish uchun konservativlar va radikallar o'rtasida janjal avj oldi

Yangilanish muammolari ustida bahslashish Bitcoin hamjamiyatining an’anaviy dasturiga aylangan, bu safargi bahs mavzusi esa “kvant hisoblashdan xavotir olish kerakmi yoki yo‘qmi” bo‘ldi.

Muallif: Eric, Foresight News

Ilg‘or texnologiyalarga qiziqadigan o‘quvchilar bu yil kvant hisoblash sohasidagi yutuqlar haqida bir oz bo‘lsa ham eshitgan bo‘lishi aniq. AI kabi ko‘p yillar davomida “texnologik inqilob” deb atalgan bu soha nihoyat bu yil tub burilish yasadi. Oddiy qilib aytganda, bu yil kvant hisoblash fizik muammolardan muhandislik muammolariga o‘tdi va laboratoriyadan tijoratlashuvga o‘tish bosqichiga kirdi. Boshqa tomondan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti bu yilni Xalqaro Kvant Fan va Texnologiya Yili deb belgiladi.

Texnologik yutuq yaxshi yangilik, ammo yomon tomoni shundaki, kvant hisoblash Bitcoinning mavjudligiga bevosita ta’sir qilishi mumkin. Hisoblash quvvati ma’lum bir chegaraga yetganda, tarmoqda ochiq ko‘rinadigan public key kvant hisoblash yordamida private keyga aylantirilishi mumkin, bu esa Bitcoin uchun halokatli zarba bo‘lishi mumkin.

Agar ilgari kvant hisoblash Bitcoin’ga ta’sir qiladimi yoki yo‘qmi degan savol muhokama qilinsa, bu yilgi bahslar “endi nima qilishimiz kerak?” mavzusiga o‘tdi. Bitcoin hamjamiyatida muhim masalalar har doim qizg‘in bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan: blok hajmini kengaytirishdan tortib, Lightning Network va Taproot yangilanishigacha — har safar bahslar juda keskin kechgan, bu safar ham bundan mustasno emas.

Qiziq tomoni shundaki, bu safargi bahsning markazida yechimlarning ustunligi emas, balki muammoning ahamiyatiga bo‘lgan munosabat turadi. Oldingi bahslar Bitcoin’ni yaxshilash uchun bo‘lgan bo‘lsa, bu safar masala uning omon qolishi haqida. Radikal tarafdorlar Bitcoin liderlari haddan tashqari optimistik deb hisoblashadi: agar tezda chora ko‘rilmasa va yechim ishlab chiqilmasa, orqada qolib, qaytarib bo‘lmaydigan yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin. Konservativlar esa bu muammoni haddan tashqari oshirib yuborilgan deb hisoblashadi: Bitcoin har doim o‘z yo‘lini topgan, bu safar ham shunday bo‘ladi.

Avvalgi bahslardan farqli o‘laroq, bu safar ba’zi yetakchilar muammoni hamjamiyat madaniyati darajasiga olib chiqdi va aniq ta’kidlashdiki: hozirgi Bitcoin hamjamiyati tanqidga dosh bera olmayapti.

Radikallar: “Podshoh shoshmaydi, xizmatkor shoshadi”

Radikal tarafdorlarning vakili — Castle Island Ventures asoschi hamkori Nic Carter. U Fidelity’ning birinchi kripto-aktivlar tahlilchisi va Bitcoin ekotizimidagi loyihalarga katta sarmoya kiritgan VC asoschisi sifatida Bitcoin ekotizimida muhim so‘zga ega.

Nic’ni xavotirga solayotgan narsa Bitcoin dasturchilari yechim topa olmasligi emas, balki o‘tgan tajribaga asoslanib: agar tezda harakat qilinmasa, Bitcoin kvant hisoblash yetarlicha rivojlanishidan oldin kvantga qarshi yangilanishni amalga oshira olmasligi mumkin.

Nic ta’kidlashicha, ko‘plab kvant hisoblash kompaniyalari bu asrning 30-yillariga kelib to‘liq funksional va kengaytiriladigan kvant kompyuteri yaratish mumkinligini bashorat qilmoqda. AQSh hukumati rasmiy standartlarni belgilovchi idorasi NIST esa davlat idoralariga 2030 yilgacha kvant hujumlariga zaif bo‘lgan shifrlash algoritmlaridan, masalan, ECC256’dan bosqichma-bosqich voz kechishni, 2035 yilgacha esa ularga to‘liq tayanishni to‘xtatishni tavsiya qilgan.

Shuni ta’kidlash kerakki, bular faqat bashoratlar. Xususiy kompaniyalar o‘z yutuqlarini to‘liq oshkor qilmasligi mumkin va bir kuni kutilmaganda katta yutuq haqida e’lon qilishlari mumkin — xuddi AI’dagi kabi. Nicning fikricha, bunday oldindan aytib bo‘lmaydigan tahdidga qarshi Bitcoin dasturchilari zudlik bilan harakat boshlashi kerak.

Texnologik yutuqning aniq vaqti noma’lumligi Nic’ni shoshilishga undaydigan sabablarning faqat biri. Ikkinchi sabab esa — Bitcoin hamjamiyatining kvantga qarshi yechim bo‘yicha konsensusga kelishi va xavf ostidagi Bitcoin’larni qanday ko‘chirish masalasi ko‘zga ko‘rinadigan darajada ko‘p yillar davom etadigan katta muammo bo‘lishidir.

Nic ta’kidlashicha, SegWit va Taproot yangilanishlari taklifdan faollashtirishgacha mos ravishda ikki va uch yil vaqt olgan, “post-quantum” yangilanish esa ancha murakkab. Protokolning asosiy shifrlash texnologiyasini o‘zgartirish tizimning deyarli barcha jihatlariga ta’sir qiladi, jumladan, foydalanuvchi va tizim o‘zaro aloqasiga ham. Bundan tashqari, agar yangilanish amalga oshirilsa, yillar davomida “uxlab yotgan” manzillar bilan nima qilish kerak? U yerdagi Bitcoin’larni muzlatib qo‘yish kerakmi yoki “yo‘qolgan” deb hisoblangan 1,7 milliondan ortiq Bitcoin’ni shunchaki tashlab yuborish kerakmi?

Bular — ko‘p vaqt talab qiladigan muammolar, bundan tashqari, iloji boricha ko‘proq odamga Bitcoin’ni yangi manzilga o‘tkazish kerakligini yetkazish uchun ham yetarli vaqt kerak bo‘ladi. Nic hisob-kitobiga ko‘ra, barcha ishlarni yakunlash uchun taxminan 10 yil kerak bo‘ladi. Agar kvant hisoblash haqiqatan ham 10 yil ichida yirik yutuqqa erishsa, Bitcoin’ning kvantga qarshi yangilanishi hozirdan boshlanishi kerak.

Nic’ni haqiqatan ham xavotirga solayotgan narsa Bitcoin dasturchilarining harakatsizligi emas, balki bu befarqlik kasallik darajasidagi ehtiyotkorlik madaniyatidan kelib chiqadi. Nicning fikricha, Bitcoin’ga oldindan aytib bo‘lmaydigan xavf tug‘dirmaslik uchun yangilanishda juda kuchli mafkuraviy yondashuv bor: iloji boricha hech qanday uchinchi tomon kutubxonalariga tayanmaslik va skript tili kabi funksiyalarni cheklash. 2017 yildan beri Bitcoin faqat ikki katta yangilanish o‘tkazdi va ular ham ko‘plab bahs va ichki nizolar bilan kechdi. Bu esa Bitcoin’da o‘zgarish bo‘lishini istamaydigan o‘ta ehtiyotkorlik uslubini tasdiqlaydi.

Konservativlar: Bilaman, sen shoshilyapsan, lekin avval shoshilma

Nicning tanqidiga Bitcoin ishlab chiqish kompaniyasi Blockstream hammuassisi, PoW mexanizmi muallifi Adam Back xotirjam javob berdi. U Nic X’da chop etgan maqolaga javoban ochiqchasiga aytdiki, Nic yoki biz qilayotgan ishni umuman tushunmaydi, yoki ataylab vahima tarqatmoqda.

Adam ta’kidlashicha, Blockstream allaqachon PQ (post-quantum) ilovalarini o‘rganishda faol ishtirok etmoqda, lekin bu BIP yozib, “PQ imzo sxemasi”ni taklif qilishdek oddiy emas. Blockstream avvalo hashga asoslangan sxemalar uchun maxsus soha optimallashtirishini amalga oshirmoqda. Bundan tashqari, Blockstream jamoasi a’zolari orasida SLH-DSA (Stateless Hash-Based Digital Signature Algorithm — AQSh Milliy Standartlar va Texnologiyalar Instituti tomonidan 2024 yil avgustda e’lon qilingan post-quantum kriptografiya standartlaridan biri) xavfsizligini isbotlashda hissa qo‘shganlar ham bor, shuning uchun bu muammoni hal qilishga to‘liq qodirlar.

Adamning aytishicha, hozir ular xavfsiz va konservativ kvantga qarshi yechimni aniqlashlari kerak, agar shoshilinch tanlangan yechim keyinchalik xavfsiz emasligi aniqlansa, zarar yanada katta bo‘ladi. Adamning fikricha, Nicning bunday harakat qilishi sababi shundaki, Bitcoin dasturchilari juda kamtar, o‘z tadqiqotlarini ijtimoiy tarmoqlarda baham ko‘rmaydi, natijada Nic so‘nggi yutuqlardan bexabar. Adam, shuningdek, Nic’ni vahima tarqatishda ayblaydi.

Nic X’da chop etgan maqola aslida 20 ming so‘zli tadqiqot hisobotining qisqacha xulosasi edi. Adam esa hisobotni o‘qimay turib javob bergani Nic’ni g‘azablantirdi, u javobida bunday elitarizm va kibrga qarshi keskin chiqdi va aniq aytdi: “Avval o‘qib chiqing, keyin gapiring.”

Ob’ektiv qaraganda, Adamning javobi muammoning mohiyatidan qochishga o‘xshaydi: u kvant hisoblash 10 yil ichida tub burilish qilsa, Bitcoin bu muammoni hal qilishga ulguradimi yoki yo‘qmi degan savolga to‘g‘ridan-to‘g‘ri javob bermadi, faqat ular allaqachon yutuqlarga erishganini va shoshilmaslik kerakligini ta’kidladi. Ba’zi foydalanuvchilar ham shunga o‘xshash fikr bildirishdi. X’dagi BagOfWords ismli foydalanuvchi yozdi: “Muammo shundaki, agar ular adashsa, Bitcoin tezroq kvantga qarshi bo‘ladi; lekin agar siz adashsangiz, biz shoshilinch harakat qilishga majbur bo‘lamiz va haqiqiy vahima boshlanadi, bu esa oddiy vahimadan ham yomon. To‘g‘risini aytsam, migratsiya tezligi ham juda sekin.”

Adam bunga javoban: “Qisqa muddatli vahima yanada jiddiy xavf tug‘diradi,” dedi. Qaysi xavf nazarda tutilgani aniq emas — narx xavfimi yoki qisqa muddatli vahima natijasida dasturchilar hali to‘liq isbotlanmagan kvantga qarshi yechimni tanlab qo‘yish xavfimi — lekin bu javob Nic ta’kidlagan “kibr”ni his qilishga imkon beradi.

Biroq, Adamning xavotiri ham asossiz emas. Kvant hisoblash muhandislik bosqichiga o‘tdi, lekin oxir-oqibat qanday rivojlanishini hali aniq tasavvur qilib bo‘lmaydi. Agar hozir shoshilinch tarzda biror kvantga qarshi yechim joriy qilinsa, oxir-oqibat u kvant hisoblashga qarshi samarali emasligi yoki “mayda muammoni katta kuch bilan hal qilish” bo‘lib chiqsa, ko‘proq muammolar paydo bo‘ladi. Bitcoin dasturchilarining shoshilinch harakat qilmasligi texnik ishonchdanmi yoki boshqa sababdanmi — noma’lum, lekin Nicning “oldindan harakat qilish” yondashuvi ko‘pchilikning oddiy his-tuyg‘ulariga ko‘proq mos keladi.

Sohadagi OG: Bitcoin hamjamiyati madaniyatida muammo bor

Yuqorida tilga olingan ikki kishi faqat ikki tomonning vakillari, bu mavzuda ikki tomon deyarli bir yil davomida turli platformalarda bahslashib kelmoqda. Flashbots, Lido va Stakehouse maslahatchisi, kripto OG tadqiqotchisi Hasu esa ikki tomon bahsidan foydalanib, Bitcoin hamjamiyatidagi asosiy muammoni ochib berdi.

Hasu X’da chop etgan maqolasida bu muammoni quyidagicha ta’rifladi: Bitcoin madaniyati uzoq vaqt davomida uning asosiy qoidalari osonlik bilan o‘zgarmasligini ta’minladi, lekin vaqt o‘tishi bilan bu madaniyat “o‘zgarishga qarshilik”ka aylandi.

Bitcoin ikki asosiy uzoq muddatli xavfga ega: biri “kvant inqirozi”, ikkinchisi esa blok mukofoti doimiy qisqarib, iqtisodiy model tranzaksiya to‘lovlariga o‘tishi. Hasu ochiq aytdiki, hozir bu ikki xavf to‘g‘ri hal qilinadimi yoki yo‘qmi, aniq emas. Sababi shundaki, Hasu fikricha, Bitcoin’da yillar davomida shakllangan madaniyat “Bitcoin’da muammo bor” yoki hatto “Bitcoin’ni ayrim jihatlarda yaxshilash mumkin” deyish siyosiy jihatdan noto‘g‘ri gapga aylangan.

Sebabini aniq aytmagan bo‘lsa-da, muallifning taxminicha, bu madaniyat Bitcoin ilk yillarida asosiy oqim tomonidan chetga surilganidan kelib chiqqan. Tan olingach esa, uzoq muddatli tarafdorlar hamjamiyatda deyarli diniy e’tiqodga o‘xshash madaniyatni shakllantirdi. Bu madaniyat Bitcoin’ni cheksiz ideallashtirishga olib keldi, hatto tanqidga ham joy qoldirmadi, bu esa ko‘p yillik bosimdan keyingi patologik bo‘shashishdir.

Hasu davom ettirib aytdiki, haddan tashqari radikal madaniyat evolyutsionistlarni hamjamiyatda ko‘proq tan olinishiga va so‘z huquqiga ega bo‘lishiga olib keldi, radikal va jasur takliflar esa tobora kamaydi. Hatto kvant inqirozi muhokamasida ham ko‘plab mutaxassislar uni “vahima” deb atashadi, lekin haqiqiy natijalarni modellashtirib, yechim izlayotganlar juda kam. Bu tasvir Adamning pozitsiyasi bilan juda mos keladi.

Bu muammoni hal qilish uchun Hasu juda asosli yechim taklif qiladi. Uning fikricha, Bitcoin madaniyatidagi “qotib qolganlik” strategiya bo‘lishi kerak, e’tiqod emas. Bu strategiya yuqori darajada neytrallikni saqlashi mumkin, lekin “favqulodda holat rejasi” ham bo‘lishi kerak: haqiqiy xavf paydo bo‘lsa, tanqid va shubhalarga qanday darajada yo‘l qo‘yish mumkin va qancha kuchni zudlik bilan safarbar qilish mumkin.

Oxirida Hasu ta’kidladi: “Dum xavfini inkor qilish Bitcoin’ni kuchli qilmaydi, aksincha, nazariyadan amaliyotga o‘tganda xavfga qarshi kurashish qobiliyatini zaiflashtiradi. Hozir Bitcoin hamjamiyati hal qilishi kerak bo‘lgan narsa — madaniyatni o‘zgartirish: ehtiyotkorlikni saqlagan holda, har doim antifragil yondashuvga tayyor bo‘lish.”