Siz stop-loss sizni qutqaradi deb o'ylaysizmi? Taleb eng katta xatolikni ochib berdi: barcha xavflarni siz bitta portlash nuqtasiga jamlagansiz

Qora oqqush nazariyasi muallifi Nassim Nicholas Taleb 4-dekabr kuni X platformasida o‘zining so‘nggi “Trading With a Stop” nomli maqolasini baham ko‘rdi va moliya sohasida katta e’tibor qozondi. U intuitiv fikrga zid bo‘lgan quyidagi xulosani ilgari surdi: “Stop-loss” investorlar o‘ylaganidek mo‘jizaviy vosita emas, hatto yangi xavflarni ham yuzaga keltirishi mumkin. Bu fikr nafaqat asosiy investitsiya tamoyillariga qarshi chiqadi, balki “stop-loss”ni asosiy riskni boshqarish vositasi sifatida ishlatishga odatlangan ko‘plab bozor ishtirokchilarini o‘z savdo mantiqlarini qayta ko‘rib chiqishga majbur qilmoqda.

Qisqacha aytganda, butun maqolaning eng asosiy g‘oyasi bitta gapda jamlangan:

Stop-loss xavfni kamaytirmaydi, balki xavfni tarqoq va tabiiy shakldan siqib, markazlashgan va zaif “portlash nuqtasi”ga aylantiradi.

Nega stop-loss siz o‘ylagan “himoya mexanizmi” emas?

Odatda investorlar shunday ishonadilar: agar stop-loss belgilansa, maksimal yo‘qotish cheklanadi va yakuniy zarar nazoratdan chiqmaydi. Biroq, Taleb ta’kidlaydi, bu investitsiya sohasida uzoq yillardan beri mavjud bo‘lgan noto‘g‘ri tushuncha. Stop-losssiz holatda, bir pozitsiyaning yo‘qotishi ko‘plab ehtimollarga ega: 5%, 10%, 20%, hatto 80% zarar bo‘lishi mumkin, bu natijalar turli ehtimollar bilan tabiiy va tarqoq tarzda taqsimlanadi, xuddi silliq qumli sohil kabi.

Biroq, investor stop-lossni, masalan, -5% darajasida belgilasa, vaziyat butunlay o‘zgaradi. Avval -10%, -20%, hatto -80% bo‘lishi mumkin bo‘lgan natijalar yo‘qolmaydi, balki -5% darajasidagi yagona nuqtaga siqiladi va jamlanadi.

Taleb bu hodisani fizika tushunchasi bilan tasvirlaydi: “Dirac Mass” — ya’ni, avval silliq bo‘lgan taqsimot keskin siqilib, juda yuqori konsentratsiyalangan cho‘qqiga aylanadi. Oddiy qilib aytganda: stop-loss siz duch kelishingiz mumkin bo‘lgan barcha yomon natijalarni bitta nuqtada to‘playdi va uni zaif, ko‘zga ko‘rinadigan, hamma ko‘ra oladigan xavf markaziga aylantiradi.

Bozor yo‘li o‘zgaradi: stop-loss statik emas, u bozorga ta’sir qiladi

Taleb ta’kidlaydi, stop-loss belgilangach, aktiv narxining ehtimoliy yo‘li endi avvalgidek tasodifiy bo‘lmaydi, balki “devor bilan o‘zaro ta’sir” harakatiga aylanadi. Bozor sizning stop-loss nuqtangizga yaqinlashgan sari, investorlarning harakati o‘zgaradi va bozor likvidligi ham markazlashgan ta’sirga ega bo‘ladi.

Shu bilan birga, bu stop-loss nuqtalari yakka holda mavjud emas, balki boshqa investorlarning stop-loss nuqtalari bilan birga bozor ichida ulkan va zaif likvidlik hududini hosil qiladi. Bozor narxi tabiiy ravishda u tomonga tortiladi, chunki u yerda ko‘plab kutayotgan buyurtmalar jamlangan.

Shuning uchun, “xavfni kamaytiradi” deb ko‘ringan stop-loss harakati aslida yangi uzluksiz xavflarni yaratadi, hatto tebranishlarni kuchaytirishi va bozorda ma’lum narx darajasida to‘satdan sakrashlarga olib kelishi mumkin.

Talebning haqiqiy xulosasi: stop-loss sug‘urta emas, almashinuvdir

Biroq, bu maqola investorlarni “stop-lossdan voz kechishga” chaqirmaydi. Taleb ta’kidlaydi: stop-loss xavfni kamaytirmaydi, balki xavfni boshqa shaklga qayta taqsimlaydi. Siz stop-loss orqali quyidagilarni almashtirasiz:

• Yuqori ehtimollikdagi kichik yo‘qotish (stop-loss ishga tushadi)
• Kam ehtimollikdagi, lekin juda katta yo‘qotishdan qochish (kollaps, gap down)

Bu almashinuvdir, bepul himoya mexanizmi emas.

Shuning uchun, investor eng avvalo quyidagilarni so‘rashi kerak: chiroyli ko‘rinadigan volatilite chizig‘i uchun, ko‘rinmaydigan joyda yana qancha xavf yashiringan?

Talebning maqolasi e’lon qilingach, X ijtimoiy platformasida ham tezda muhokama boshlandi. Foydalanuvchi @b66ny oddiy va jonli tarzda ommaning stop-loss haqidagi eng katta noto‘g‘ri tushunchasini ochib berdi:

“Stop-loss himoya vositasi emas, u faqat siz belgilagan narxda vaqtli bomba qo‘yadi.”

U ta’kidlaydi, stop-loss aslida tarqoq yo‘qotish ehtimollarini “barchasini bitta nuqtaga yig‘adi”, bu esa o‘sha narx darajasini bozordagi eng zaif, eng oson hujum qilinadigan va eng ko‘p likvidlikni tortadigan hududga aylantiradi.

Ko‘plab investorlar bozor “stop-lossni quvib yuradi” deb o‘ylashadi, aslida esa hamma stop-lossni bir joyga qo‘ygani uchun, birgalikda likvidlik qora tuynug‘ini yuzaga keltiradi. U quyidagicha xulosa qiladi:

“Stop-loss xavfni kamaytiradigan sehr emas, bu tanlov — qayerda yo‘qotishni va bu yo‘qotish arziydimi-yo‘qligini tanlashdir.”

Talebning maqolasi investorlarni ham eslatadi: stop-lossdan foydalanmaslik kerak emas, uni to‘g‘ri tushunish kerak. Riskni boshqarish dunyosida nol xarajatli himoya yo‘q. Siz aslida nimani o‘z zimmangizga olayotganingizni tushunish — investitsiyadagi eng muhim xavfsizlik chorasi.