Francja zmierza w kierunku „włoskiego” kryzysu? Premier stoi w obliczu wotum nieufności, a niestabilność polityczna narasta

W Unii Europejskiej istnieje kraj obciążony ogromnym długiem, z rosnącymi kosztami pożyczek i rządem, który upadł w ciągu zaledwie kilku miesięcy, ale nie jest to Włochy, lecz Francja.

Jeśli premier Francji Bérou przegra głosowanie nad wotum nieufności 8 września z powodu swoich prób ograniczenia deficytu budżetowego kraju poprzez cięcia o wartości 44 miliardów euro (około 51 miliardów dolarów), stanie się czwartym szefem rządu, który straci stanowisko w ciągu półtora roku.

Wysoka rotacja na stanowisku premiera była we Francji rzadkością – ten kluczowy kraj Europy ma system polityczny zaprojektowany do zapewnienia stabilnych rządów. Jednak w ostatnich latach Francja wpadła w błędne koło: pogarszające się finanse publiczne nasilają polityczną fragmentację, co z kolei utrudnia krajowi podjęcie trudnych decyzji dotyczących rozwiązania problemów fiskalnych.

Powszechnie oczekuje się, że Bérou nie przetrwa głosowania nad wotum nieufności, co zmusi prezydenta Macrona do mianowania nowego premiera, który utworzy kolejny rząd. Jednak w zeszłym tygodniu Bérou wezwał parlamentarzystów do zjednoczenia się wokół niego, twierdząc, że to „kwestia życia i śmierci naszego kraju”.

Im bardziej Francja staje się niemożliwa do rządzenia, tym bardziej inwestorzy podnoszą jej koszty pożyczek do poziomów znanych krajom europejskim zmagającym się z długiem. Obecnie rentowność 10-letnich obligacji Francji przekroczyła poziom Grecji, a jej stopy procentowe są obecnie porównywalne z włoskimi.

Podczas kryzysu zadłużenia w regionie w latach 2010-tych Grecja i Włochy podjęły bolesne środki oszczędnościowe, aby zmniejszyć swoje deficyty budżetowe. Dziś, po prawie trzech latach rządów, Meloni ma szansę zostać jednym z najdłużej urzędujących premierów we Włoszech po II wojnie światowej.

Dla Francji wyjście z tej spirali jest trudne, ponieważ jej niższa izba parlamentu, Zgromadzenie Narodowe, jest podzielona na wiele frakcji, z których każda ma przeciwstawne priorytety fiskalne i wystarczającą liczbę głosów, by zmienić równowagę sił.

Szereg partii lewicowych nie chce żadnych cięć w państwie opiekuńczym Francji, które stanowi 65% wydatków publicznych. Centrowi parlamentarzyści sprzymierzeni z Bérou i Macronem oraz grupa konserwatystów establishmentowych chcą zwiększyć wydatki wojskowe bez podnoszenia podatków, aby przeciwstawić się Rosji. Natomiast skrajnie prawicowi parlamentarzyści, tacy jak Le Pen, twierdzą, że rząd powinien ograniczyć wydatki poprzez zmniejszenie imigracji i płatności na rzecz UE.

Po raz pierwszy wybrany w 2017 roku Macron wprowadził szeroko zakrojone cięcia podatkowe, ale nie dokonał podobnych redukcji kosztów francuskiej opieki zdrowotnej, edukacji i innych usług publicznych, co położyło podwaliny pod obecny kryzys.

Zniósł podatek majątkowy i podatek od nieruchomości, obniżył podatek od przedsiębiorstw oraz wprowadził jednolitą stawkę podatku od zysków kapitałowych. Te łączne działania oznaczały, że do 2023 roku Francja traciła rocznie 62 miliardy euro dochodów podatkowych, co stanowiło 2,2% PKB.

Obniżki podatków pomogły Francji stać się jednym z najbardziej atrakcyjnych miejsc do inwestycji zagranicznych w Europie, a stopa bezrobocia spadła do 7%, najniższego poziomu od dziesięcioleci. Wzrost gospodarczy początkowo się ożywił, co pomogło sfinansować środki podatkowe, ale potem nastąpiła seria kryzysów. Gwałtowne protesty „żółtych kamizelek” ogarnęły kraj, zmuszając Macrona do wydania 17 miliardów euro na uspokojenie protestujących.

Ekonomista Xavier Timbeau z paryskiego państwowego obserwatorium ekonomicznego OFCE powiedział: „Polityka Macrona wywołała ogromne poczucie niesprawiedliwości, postrzegane jako mające na celu obniżenie podatków dla bogatych i przedsiębiorstw”.

Środki łagodzące skutki pandemii COVID-19 kosztowały kolejne 41,8 miliarda euro. Następnie wybuchł konflikt rosyjsko-ukraiński, powodując wzrost cen energii, na co Macron odpowiedział dotacjami energetycznymi w wysokości 26 miliardów euro.

W tym momencie Francja była już głęboko pogrążona w problemach. Dług wzrósł z 2,2 biliona euro przed wyborem Macrona do 3,3 biliona euro, a wzrost gospodarczy utknął w martwym punkcie. Macron odmówił podniesienia podatków i miał trudności z ograniczeniem wydatków socjalnych. Udało mu się podnieść wiek emerytalny do 64 lat do 2030 roku, co ma przynieść oszczędności w wysokości 17,7 miliarda euro w tym roku, ale udało się to dopiero po zaciętej walce z opozycją i szeroko zakrojonych protestach.

W zeszłym roku Francja została zmuszona do serii kompromitujących korekt swojego deficytu budżetowego. Krajowy urząd statystyczny powiększył deficyt Francji za 2023 rok do 5,5% PKB, podczas gdy prognoza rządu wynosiła 4,9%. Kilka tygodni później rząd musiał skorygować swoją prognozę deficytu na 2024 rok, podnosząc ją z 4,4% do 5,1% PKB. Agencja ratingowa S&P zareagowała na to obniżeniem ratingu Francji. Konserwatywni parlamentarzyści zagrozili, że jeśli rząd nie podejmie większych wysiłków w celu ograniczenia wydatków, pomogą obalić rząd.

Jednym z najważniejszych posunięć Macrona podczas jego kadencji było uprzedzenie walki parlamentarnej – rozwiązał parlament i rozpisał przedterminowe wybory, co jednak doprowadziło do bezprecedensowego rozdrobnienia głosów w Zgromadzeniu Narodowym. Bez wyraźnej większości każde ustawodawstwo, w tym coroczny budżet, stało się swoistym referendum nad rządem.

Pierwszy premier wybrany przez Macrona po wyborach, konserwatysta Barnier, szybko upadł w głosowaniu nad wotum nieufności. Bérou objął stanowisko pod koniec grudnia ubiegłego roku i tymczasowo podnosząc podatek od przedsiębiorstw, zdołał przeforsować spóźniony budżet na 2025 rok.

Szybko zaczął ostrzegać parlament, że ograniczenie deficytu na 2025 rok, który ma osiągnąć 5,4% PKB, będzie wymagało jeszcze głębszych poświęceń. Po nieudanych negocjacjach dotyczących zmiany reformy emerytalnej Macrona stracił poparcie Partii Socjalistycznej.

Następnie Bérou rozgniewał kraj planem zwiększenia produkcji gospodarczej poprzez zniesienie dwóch świąt państwowych – Poniedziałku Wielkanocnego oraz 8 maja, dnia upamiętniającego kapitulację nazistowskich Niemiec wobec aliantów, obchodzonego we Francji.

Lider skrajnie prawicowego „Zjednoczenia Narodowego” Jordan określił ten pomysł jako „bezpośredni atak na naszą historię, nasze korzenie – na pracujących Francuzów”.